پاش دامەزراندنی دابەشکردنێکی لینوکس ئەوەی گرنگ بێت ئەوەیە کە چۆن کار بکەیت لەگەڵ تێرمینالدا بەو فەرمانانەی (Commands) کە هەن. لێرەدا هەوڵ ئەدەم کە ئەو فرمانانە ڕوون بکەمەوە کە هەن و کاریان چییە؟ تاوەکو بۆ بەکارهێنەرێکی سەرەتایی زۆر گران نەبێت کە چۆن سیستەمێکی کارگێڕی نوێ بەکاردەهێنێت و چۆن دەست پێ بکات.
فەرمانی ls -list directory contents
بەنووسینی ئەم فەرمانە لیستی هەموو ئەو بوخچەو پەڕگەو پێڕستانە دەردەکەوێت کە هەن لەناو ئەو شوێنەی کە تۆی لێی وەستاویت.
بۆ نموونە ئەگەر ئەگەر ئێمە لەناو بۆخچەی chawg چەند پەڕگەیەکەی وەک java, html, css, perl ـمان هەبێت، کاتێک لە تێرمینال ls دەنووسین ئەوە بەم شێوەیە دەبێت:
[hawkar@localhost chawg]$ ls
css html java perl
بەڵام ئەگەر بنووسین ls -l ئەوە ئەو زیاتر ڕوونکردنەوە دەبینین کە ئەویش پێمان ئەڵێت: ڕۆژو کاتی پەڕگەکان و دەسەڵاتەکان (خوێندنەوەی/دەستکاریکردنی) هەروەها ناوی بەکارهێنەر.
[hawkar@localhost chawg]$ ls -l
total 0
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:07 css
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:07 html
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:07 java
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:08 perl
فەرمانی cd -change the working directory
لەڕێگەی ئەم فەرمانەوە ئەتوانین بچینە هەر پێڕستێک (directory) کە مەبەستمانە، بۆ نموونە: ئێمە لەسەر ڕوومێزەکەمان(Desktop) بوخچەیەکمان هەیە ناوی chawg ـەو ئەمانەوێت بچینە ناوی ئەوە بەم شێوەیە ئەبێت، سەرەتا ئەنووسین:
[hawkar@localhost ~]$ cd Desktop/
ئەگەر بمانەوێت بزانین کە بوخچەی chawg هەیە لەسەر ڕوومێزەکە ئەوە هەمان فەرمانی خاڵی 1 دەنووسین:
[hawkar@localhost Desktop]$ ls
chawg
پاشان دەنووسین:
[hawkar@localhost [b]Desktop[/b]]$ cd chawg/
[hawkar@localhost [b]chawg[/b]]$
وەک دیارە کە لەسەر ڕوومێزەکەوە چوینە ناو بوخچەی chawg ـەوە.
باشە ئەگەر بتەوێت بگەڕێیتەوە سەر ڕوومێزەکەت؟ ئەوە زۆر ئاسانە تەنها بنووسە:
[hawkar@localhost [b]chawg[/b]]$ cd ..
[hawkar@localhost [b]Desktop[/b]]$
بەڵام ئەگەر بەتەنها بنووسی cd ئەوە دەگەڕێیتەوە home/hawkar لێرەدا hawkar مەبەست لێی ناوی بەکارهێنەرە. هەر کات کە تێرمیناڵ دەکەیتەوە ئەوە ڕاستەوخۆ لەوێ وەستاویت.
ناوی بوخچەی لێکدابڕاو
سەبارەت بەبوخچەیەیک کەناوەکەی لێکدابڕاو بێت و بۆشایی لەنێواندا بێت هەبێت وەکو:
wenekani min/
دەبێت بەم شێوەیە بێت:
wenekani\ min/
یان ئەوەی لەبەرنامە داڕشتن سەرەتایەکی هەبێت دەیخاتە نێو ڕیزبەندەوە جا تاک خاڵ بێت ' یان جووت خاڵ " وەکو ئەم نمونەیەوە:
sia@debian:~$ cd "wenekani min"
sia@debian:~/wenekani min$
بەڵام کاتێک دەنوسیت cd we یان cd wen تەنها چەند پیتی یەکەمی بوخچەکە بە دوگمەی TAB بەخۆکار ناوەکەت بۆ تەواو دەکات بەم شێوەیە:
sia@debian:~$ cd wenekani\ min/
sia@debian:~/wenekani min$
فەرمانی pwd-print name of current/working directory
ئەم فەرمانە بەکاردێت بۆ ئەوەی کە بزانیت لەچ شوێنێکدا وەستاویت ئێستا (مەبەست لە تێرمینال)ـە.
[hawkar@localhost chawg]$ pwd
/home/hawkar/Desktop/chawg
فەرمانی mkdir-make directories
ئەم فرمانە کە کورتکراوەی make directory بەکاردێت بۆ درووستکردنی بوخچەیەک. بۆ نموونە ئەمانەوێت بوخچەیەک درووست بکەین بە ناوی perrgekanim ئەوە بەم شێوەیە ئەینووسین لە تێرمینال:
[hawkar@localhost ~]$ mkdir perrgekanim
بۆ ئەوەی بیبینیت کە ئایا ئەو بوخچەیە درووست بووە ئەوە ls بنووسە لە تێرمیناڵ.
فەرمانی cp-copy files and directories
ئەم فەرمانە کورتکراوەی copyـەو بەکاردێت بۆ کۆپی کردنی پەڕگەیەک لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر (لە بوخچەیەکەوە بۆ یەکێکی تر).
بۆ نموونە لە بوخچەی perrgekanim پەڕگەیەکمان هەیە بە ناوی perrgey_1 و ئەمانەوێت کۆپی بکەین بۆ ناو بوخچەی Documents، ئەوە بەم شێوەیە ئەکرێت ( لەو دێڕەی خوارەوەدا perrgey_1ـمان لە بوخچەی perrgekanim کۆپی کردە ناو بوخچەی Documents لە کاتێکدا لەناو بوخچەی perrgekanimـدا وەستاوین.)
[hawkar@localhost perrgekanim]$ cp perrgey_1.txt /home/hawkar/Documents/
ئەتوانین پەڕگەکەی کە درووستمان کرد لە perrgekanimـەوە کۆپی بکەینە ناو Documents لە کاتێکدا لەناو Documents وەستابین بەم شێوەیە: سەرەتا بچۆ ناو بوخچەی Documents:
[hawkar@localhost ~]$ cd Documents/
[hawkar@localhost Documents]$
پاشان ئەم دێڕە بنووسە بەڵام لەبیرت نەچێت ئەمە . بنووسیت لە کۆتایی دێڕەکەدا :
[hawkar@localhost Documents]$ cp /home/hawkar/perrgekanim/perrgey_1.txt .
فەرمانی mv - move
ئەم فەرمانە بەکاردێت بۆ گوێزانەوەی پەڕگەیەک/بوخچەیەک لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر
hawkar@perfect-debian:~/Desktop$ mv index.html Chawg/
بەواتای ئەوەی کە پەڕگەی index.html بگوێزەرەوە بۆ بوخچەی Chawg