دوایین پێداچوونەوەی ‏١٦:٥٢، ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠١٩

وێنەى بەشێکى سادەى Bashـە گیراوە لە Gentoo Linux

نەرمەواڵەیەکە کە نێوانەڕوویەک دروست دەکات بۆ پێدانی فرمان بە سیستەمەکە. پەنجەرەی هێڵی فرمان نووسین لە پەردەیەکی سادە پێکهاتووە، شوێنی نووسینی تێدایە بۆ بەکارهێنەر کە دەتوانیت فرمان بنووسێت و بیدات بە سیستەمەکە بۆ بەجێ هێنانی. هەموو سیستەمە باوە جیاوازەکانی وەکو (مایکرۆسۆفت ویندۆز، لینوکس، ماک و هەروەها) پشتیوانییان هەیە بۆ ئەم جۆرە نێوانەڕووە و وەکو ئامرازێک لە سیستەمەکاندا بەدی دەکرێت. ئەم ئامرازە بۆ بەکارهێنەری پێشکەوتوو یا بەڕێوەبەرێک خۆشتر دێتە دەست وەکوو لە پەنجەرەیەکی نیگارکێشراو (GUI).

نێوانەڕووی هێڵی فرمان لە لینوکس دا

پاش دامەزراندنی دابەشکردنێکی لینوکس ئەوەی گرنگ بێت ئەوەیە کە چۆن کار بکەیت لەگەڵ تێرمینالدا بەو فەرمانانەی (Commands) کە هەن. لێرەدا هەوڵ ئەدەم کە ئەو فرمانانە ڕوون بکەمەوە کە هەن و کاریان چییە؟ تاوەکو بۆ بەکارهێنەرێکی سەرەتایی زۆر گران نەبێت کە چۆن سیستەمێکی کارگێڕی نوێ بەکاردەهێنێت و چۆن دەست پێ بکات.

فەرمانی ls -list directory contents

بەنووسینی ئەم فەرمانە لیستی هەموو ئەو بوخچەو پەڕگەو پێڕستانە دەردەکەوێت کە هەن لەناو ئەو شوێنەی کە تۆی لێی وەستاویت.

بۆ نموونە ئەگەر ئێمە لەناو بۆخچەی chawg چەند پەڕگەیەکەی وەک java, html, css, perlـمان هەبێت، کاتێک لە تێرمینال ls دەنووسین ئەوە بەم شێوەیە دەبێت:

[hawkar@localhost chawg]$ ls
css  html  java  perl

بەڵام ئەگەر بنووسین ls -l ئەوە زیاتر ڕوونکردنەوە دەبینین کە ئەویش پێمان ئەڵێت: ڕۆژ و کاتی پەڕگەکان و دەسەڵاتەکان (خوێندنەوەی/دەستکاریکردنی) هەروەها ناوی بەکارهێنەر.

[hawkar@localhost chawg]$ ls -l
total 0
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:07 css
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:07 html
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:07 java
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:08 perl

فەرمانی cd -change the working directory

لەڕێگەی ئەم فەرمانەوە ئەتوانین بچینە هەر پێڕستێک (directory) کە مەبەستمانە، بۆ نموونە: ئێمە لەسەر ڕوومێزەکەمان(Desktop) بوخچەیەکمان هەیە ناوی chawg ـە وە ئەمانەوێت بچینە ناوی ئەوە بەم شێوەیە ئەبێت، سەرەتا ئەنووسین:

[hawkar@localhost ~]$ cd Desktop/

ئەگەر بمانەوێت بزانین کە بوخچەی chawg هەیە لەسەر ڕوومێزەکە ئەوە هەمان فەرمانی خاڵی 1 دەنووسین:

[hawkar@localhost Desktop]$ ls
chawg

پاشان دەنووسین:

[hawkar@localhost [b]Desktop[/b]]$ cd chawg/
[hawkar@localhost [b]chawg[/b]]$

وەک دیارە کە لەسەر ڕوومێزەکەوە چوینە ناو بوخچەی chawg ـەوە.

باشە ئەگەر بتەوێت بگەڕێیتەوە سەر ڕوومێزەکەت؟ ئەوە زۆر ئاسانە تەنها بنووسە:

[hawkar@localhost [b]chawg[/b]]$ cd ..
[hawkar@localhost [b]Desktop[/b]]$

بەڵام ئەگەر بەتەنها بنووسی cd ئەوە دەگەڕێیتەوە home/hawkar لێرەدا hawkar مەبەست لێی ناوی بەکارهێنەرە. هەر کات کە تێرمیناڵ دەکەیتەوە ئەوە ڕاستەوخۆ لەوێ وەستاویت.

ناوی بوخچەی لێکدابڕاو

سەبارەت بەبوخچەیەیک کەناوەکەی لێکدابڕاو بێت و بۆشایی لەنێواندا بێت هەبێت وەکو:

wenekani min/

دەبێت بەم شێوەیە بێت:

wenekani\ min/

یان ئەوەی لەبەرنامە داڕشتن سەرەتایەکی هەبێت دەیخاتە نێو ڕیزبەندەوە جا تاک خاڵ بێت ' یان جووت خاڵ " وەکو ئەم نمونەیەوە:

sia@debian:~$ cd "wenekani min"
sia@debian:~/wenekani min$

بەڵام کاتێک دەنوسیت cd we یان cd wen تەنها چەند پیتی یەکەمی بوخچەکە بە دوگمەی TAB بەخۆکار ناوەکەت بۆ تەواو دەکات بەم شێوەیە:

sia@debian:~$ cd wenekani\ min/
sia@debian:~/wenekani min$

فەرمانی pwd-print name of current/working directory

ئەم فەرمانە بەکاردێت بۆ ئەوەی کە بزانیت لەچ شوێنێکدا وەستاویت ئێستا (مەبەست لە تێرمینال)ـە.

[hawkar@localhost chawg]$ pwd
/home/hawkar/Desktop/chawg

فەرمانی mkdir-make directories

ئەم فرمانە کە کورتکراوەی make directory بەکاردێت بۆ درووستکردنی بوخچەیەک. بۆ نموونە ئەمانەوێت بوخچەیەک درووست بکەین بە ناوی perrgekanim ئەوە بەم شێوەیە ئەینووسین لە تێرمینال:

[hawkar@localhost ~]$ mkdir perrgekanim

بۆ ئەوەی بیبینیت کە ئایا ئەو بوخچەیە درووست بووە ئەوا لە تێرمیناڵ بنووسەls.

فەرمانی cp-copy files and directories

ئەم فەرمانە کورتکراوەی copyـەو بەکاردێت بۆ کۆپی کردنی پەڕگەیەک لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر (لە بوخچەیەکەوە بۆ یەکێکی تر).
بۆ نموونە لە بوخچەی perrgekanim پەڕگەیەکمان هەیە بە ناوی perrgey_1 و ئەمانەوێت کۆپی بکەین بۆ ناو بوخچەی Documents، ئەوە بەم شێوەیە ئەکرێت ( لەو دێڕەی خوارەوەدا perrgey_1‌ـمان لە بوخچەی perrgekanim کۆپی کردە ناو بوخچەی Documents لە کاتێکدا لەناو بوخچەی perrgekanimـدا وەستاوین.)

[hawkar@localhost perrgekanim]$ cp perrgey_1.txt /home/hawkar/Documents/

ئەتوانین پەڕگەکەی کە درووستمان کرد لە perrgekanimـەوە کۆپی بکەینە ناو Documents لە کاتێکدا لەناو Documents وەستابین بەم شێوەیە: سەرەتا بچۆ ناو بوخچەی Documents‌:

[hawkar@localhost ~]$ cd Documents/
[hawkar@localhost Documents]$

پاشان ئەم دێڕە بنووسە بەڵام لەبیرت نەچێت ئەمە . بنووسیت لە کۆتایی دێڕەکەدا :

[hawkar@localhost Documents]$ cp /home/hawkar/perrgekanim/perrgey_1.txt .

فەرمانی mv - move

ئەم فەرمانە بەکاردێت بۆ گوێزانەوەی پەڕگەیەک/بوخچەیەک لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر .

hawkar@perfect-debian:~/Desktop$ mv index.html Chawg/

بەواتای ئەوەی کە پەڕگەی index.html بگوێزەرەوە بۆ بوخچەی Chawg

فرمانی man

ئەم فرمانە بەکاردێت بۆ زانیاری وەرگرتن لەسەر چۆنیەتی بەکارهێنانی فرمانەکان، بۆ نموونە ، ئێمە دەزانین فرمانی ls جۆن بەکاردێت بەڵام زانیاریەکی ووردمان لەسەری نییە، لەڕێگای فرمانی man ئەوا هەموو بەکارهێنانەکانی ls پیشاندەدات. نموونە

root@linux-laptop:~# man ls

ئەنجامەکەی بەم شێوەیە دەبێت

LS(1)                           User Commands                          LS(1)

NAME
       ls - list directory contents

SYNOPSIS
       ls [OPTION]... [FILE]...

DESCRIPTION
       List  information about the FILEs (the current directory by default).
       Sort entries alphabetically if none of -cftuvSUX nor --sort.

       Mandatory arguments to long options are mandatory for  short  options
       too.

       -a, --all
              do not ignore entries starting with .

       -A, --almost-all
              do not list implied . and ..

       --author
              with -l, print the author of each file

فرمانی shutdown

ئەم فرمانە بەکاردێت بۆ کوژاندنەوە یان دووبارە داگیرساندەوەی کۆمپیوتەر نموونەی یەکەم:

shutdown -h +120

لەم نموونەی سەرەوە وەک دیارە -h بەمانای halt +120 واتە دوای 120 دەقەی تر کۆمپیوتەر بکوژێتەوە نمونەی دووەم:

root@linux-laptop:~# shutdown -r +30

لە نموونەی دووەمدا r بە واتای دووبارە داگیرسانrestart وە +30واتە دوای 30 دەقەی تر فرمانەکە جێبەجێ بکە وە بۆ پاشگەزبوونەوە لە فرمانی shutdown پەنجە بنێ بە دوگمەی ctr+c. /تێبینی پێویست دەکات وەکو root بچیتە ژوورەوە لە تەرمیناڵ چونکە تەنها root دەسەڵاتی ئەو کارەی هەیە.

چۆن دەتوانی ببیتە root "بەکارهێنەری باڵا" superuser

linux@linux-laptop:~$ sudo -s
[sudo] password for linux:

وەک دیارە دوای نوسینی فرمانەکە داوای تێپەرەووشەت لێدەکات، دوای نووسینی تێپەرەوشە ئینجا دەبیتە بەکارهێنەری باڵا ، دوای ئەمە دەتوانیت فرمانی shutdown جێبەجێ بکەیت.

فرمانی ifconfig

ئەم فرمانە بۆ زانینی ژمارەی ئایپی و کارتەکانی پەیوەندی سەر کۆمپیوتەرەکەت بەکاردێت

root@linux-laptop:~# ifconfig

بەم شێوەیە دەبێت ئەنجامەکەی

نموونە

eth0      Link encap:Ethernet  HWaddr 00:19:db:ea:d8:7c  
          UP BROADCAST MULTICAST  MTU:1500  Metric:1
          RX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
          TX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
          collisions:0 txqueuelen:1000 
          RX bytes:0 (0.0 B)  TX bytes:0 (0.0 B)
          Interrupt:31 

lo        Link encap:Local Loopback  
          inet addr:127.0.0.1  Mask:255.0.0.0
          inet6 addr: ::1/128 Scope:Host
          UP LOOPBACK RUNNING  MTU:16436  Metric:1
          RX packets:4 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
          TX packets:4 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
          collisions:0 txqueuelen:0 
          RX bytes:240 (240.0 B)  TX bytes:240 (240.0 B)

ppp0      Link encap:Point-to-Point Protocol  
          inet addr:10.175.184.43  P-t-P:10.6.6.6  Mask:255.255.255.255
          UP POINTOPOINT RUNNING NOARP MULTICAST  MTU:1500  Metric:1
          RX packets:3006 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
          TX packets:2744 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
          collisions:0 txqueuelen:3 
          RX bytes:1928560 (1.9 MB)  TX bytes:629778 (629.7 KB)

wlan0     Link encap:Ethernet  HWaddr 00:1d:e0:58:0f:9b  
          UP BROADCAST MULTICAST  MTU:1500  Metric:1
          RX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
          TX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
          collisions:0 txqueuelen:1000 
          RX bytes:0 (0.0 B)  TX bytes:0 (0.0 B)

فرمانی top

ئەگەر بتەوێت لە تەرمیناڵ پرۆگرامە کراوەکان و فایلە جالاککراوەکانی سەر سیستەم ببینی , وە لە ڕێگەی ئەم فرمانەوە دەتوانرێت بزانرێت بڕی هەر پرۆسێسێک چەندە لە رام و پرۆسێسەر دەبات,نموونە

root@linux-laptop:~# top

ئەنجام

top - 22:47:18 up  1:29,  3 users,  load average: 0.00, 0.04, 0.06
Tasks: 164 total,   3 running, 161 sleeping,   0 stopped,   0 zombie
Cpu(s):  3.5%us,  2.4%sy,  0.0%ni, 93.7%id,  0.0%wa,  0.3%hi,  0.0%si,  0.0%st
Mem:   3096692k total,   857712k used,  2238980k free,    36600k buffers
Swap:  1893108k total,        0k used,  1893108k free,   251812k cached

  PID USER      PR  NI  VIRT  RES  SHR S %CPU %MEM    TIME+  COMMAND            
 1275 root      20   0  297m  31m  10m R    5  1.0   3:21.68 Xorg               
 2303 linux     20   0 38280  13m 9680 S    3  0.4   0:09.99 gnome-terminal     
 2212 linux     20   0  113m  20m  13m S    2  0.7   1:15.72 chrome             
 1862 linux     20   0 73660  39m  12m S    1  1.3   0:37.85 compiz.real        
 2435 root      20   0  2472 1188  884 R    1  0.0   0:00.46 top                
   23 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.55 ata/1              
 2129 linux     20   0  193m  33m  21m S    0  1.1   2:45.86 chrome             
    1 root      20   0  2644 1528 1128 S    0  0.0   0:00.98 init               
    2 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 kthreadd           
    3 root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 migration/0        
    4 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.03 ksoftirqd/0        
    5 root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 watchdog/0         
    6 root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 migration/1        
    7 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.26 ksoftirqd/1        
    8 root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 watchdog/1         
    9 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.08 events/0           
   10 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.07 events/1

cal بۆ نیشاندانی ژمێره‌ری ساڵ و مانگی ئامێرەکەت

نمونە

chawg@unknown:~$ cal
   June 2019
Su Mo Tu We Th Fr Sa
                   1
 2  3  4  5  6  7  8
 9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30

date بۆ نیشاندانی بەرواری ئامێرەکەت

نمونە

chawg@unknown:~$ date
Wed Jun 26 17:30:41 +03 2019

banner بۆ چاپکردنی ئەو شتەی لەدوای ئەم فەرمانەوە دەینووسیت

نمونە

chawg@unknown:~$ banner zryan

 ######  #####    #   #    ##    #    #
     #   #    #    # #    #  #   ##   #
    #    #    #     #    #    #  # #  #
   #     #####      #    ######  #  # #
  #      #   #      #    #    #  #   ##
 ######  #    #     #    #    #  #    #

whoami بۆ نیشاندانی ئەو بەکارهێنەرەی ئێستا لە ژوورەوەیە

نمونە

chawg@unknown:~$ whoami
chawg

touch بۆ دروستکردنی پەڕگەیەکی نوێ یاخود نوێکردنەوەی

نمونە

chawg@unknown:~$ touch chawg1 chawg2
chawg@unknown:~$ ls
chawg1  chawg2

چەند فرمانێکی گرنگ لە ubuntu

بۆ دامەزراندنی ڕوومێزی gnome

sudo apt-get install ubuntu-desktop

بۆ دامەزراندنی ڕوومێزی kde

sudo apt-get install kubuntu-desktop

چالاککردنی ئاگرە دیوار firewall

sudo ufw enable

زیادکردنی ڕێسایەک rule لە ئاگرەدیواردا

بۆ نموونە ئێمە دەمانەوێت port ی 80 چالاکبێت ئەوا بەم شێوەیە لە تەرمیناڵ دەنووسین

sudo ufw enable 80

یان بە پێچەوانە ئەگەر ویستت پۆرتێک دابخەی و ناچالاکبێت

sudo ufw disable 80

بۆ بینینی هەموو ڕێساکانی ئاگرە دیوار ئەم کۆدە بنووسە

sudo ufw status

کردنەوەی پرۆگرامە گرنگەکان لە ڕێگای Terminal ەوە

بۆ کردنەوەی Mozilla firefox

firefox

بۆکردنەوەی Configuration-Editor

gconf-editor

بۆکردنەوەی nautilus

nautilus

بۆ کردنەوەی nautilus وەک root

gksu nautilus

بۆ کردنەوەی System Monitor

gnome-system-monitor

بۆ کردنەوەی Update Manager

/usr/bin/update-manager

یان هەر بنووسە :

update-manager

@@ ھێڵی ١: / ھێڵی ١: @@
 [[Image:Bash_screenshot.png|left|thumb|242px|وێنەى بەشێکى سادەى Bashـە گیراوە لە [http://en.wikipedia.org/wiki/Gentoo_Linux Gentoo Linux]]]
+نەرمەواڵەیەکە کە نێوانەڕوویەک دروست دەکات بۆ پێدانی فرمان بە سیستەمەکە. پەنجەرەی هێڵی فرمان نووسین لە پەردەیەکی سادە پێکهاتووە، شوێنی نووسینی تێدایە بۆ بەکارهێنەر کە دەتوانیت فرمان بنووسێت و بیدات بە سیستەمەکە بۆ بەجێ هێنانی. هەموو سیستەمە باوە جیاوازەکانی وەکو (مایکرۆسۆفت ویندۆز، لینوکس، ماک و هەروەها) پشتیوانییان هەیە بۆ ئەم جۆرە نێوانەڕووە و وەکو ئامرازێک لە سیستەمەکاندا بەدی دەکرێت. ئەم ئامرازە بۆ بەکارهێنەری پێشکەوتوو یا بەڕێوەبەرێک خۆشتر دێتە دەست وەکوو لە پەنجەرەیەکی نیگارکێشراو ([[GUI]]).
+= نێوانەڕووی هێڵی فرمان لە لینوکس دا =
 پاش دامەزراندنی دابەشکردنێکی لینوکس ئەوەی گرنگ بێت ئەوەیە کە چۆن کار بکەیت لەگەڵ تێرمینالدا بەو فەرمانانەی (Commands) کە هەن. لێرەدا هەوڵ ئەدەم کە ئەو فرمانانە ڕوون بکەمەوە کە هەن و کاریان چییە؟ تاوەکو بۆ بەکارهێنەرێکی سەرەتایی زۆر گران نەبێت کە چۆن سیستەمێکی کارگێڕی نوێ بەکاردەهێنێت و چۆن دەست پێ بکات.
-= فەرمانی ls =
+= فەرمانی ls -list directory contents =
 بەنووسینی ئەم فەرمانە لیستی هەموو ئەو بوخچەو پەڕگەو پێڕستانە دەردەکەوێت کە هەن لەناو ئەو شوێنەی کە تۆی لێی وەستاویت.
-بۆ نموونە ئەگەر ئەگەر ئێمە لەناو بۆخچەی chawg چەند پەڕگەیەکەی وەک <tt>java, html, css, perl</tt> ـمان هەبێت، کاتێک لە تێرمینال <tt>ls</tt> دەنووسین ئەوە بەم شێوەیە دەبێت:<source lang='bash'>[hawkar@localhost chawg]$ ls
+بۆ نموونە ئەگەر ئێمە لەناو بۆخچەی chawg چەند پەڕگەیەکەی وەک <code>java, html, css, perl</code>ـمان هەبێت، کاتێک لە تێرمینال <tt>ls</tt> دەنووسین ئەوە بەم شێوەیە دەبێت:<source lang='bash'>[hawkar@localhost chawg]$ ls
 css  html  java  perl</source>
-بەڵام ئەگەر بنووسین <tt>ls -l</tt> ئەوە ئەو زیاتر ڕوونکردنەوە دەبینین کە ئەویش پێمان ئەڵێت: ڕۆژو کاتی پەڕگەکان و دەسەڵاتەکان (خوێندنەوەی/دەستکاریکردنی) هەروەها ناوی بەکارهێنەر.
+بەڵام ئەگەر بنووسین <tt>ls -l</tt> ئەوە زیاتر ڕوونکردنەوە دەبینین کە ئەویش پێمان ئەڵێت: ڕۆژ و کاتی پەڕگەکان و دەسەڵاتەکان (خوێندنەوەی/دەستکاریکردنی) هەروەها ناوی بەکارهێنەر.
 <source lang='bash'>[hawkar@localhost chawg]$ ls -l
 total 0
@@ ھێڵی ١٣: / ھێڵی ١٦: @@
 -rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:08 perl</source>
-= فەرمانی cd =
+= فەرمانی cd -change the working directory =
- لەڕێگەی ئەم فەرمانەوە ئەتوانین بچینە هەر پێڕستێک <tt>(directory)</tt> کە مەبەستمانە، بۆ نموونە:
+لەڕێگەی ئەم فەرمانەوە ئەتوانین بچینە هەر پێڕستێک <tt>(directory)</tt> کە مەبەستمانە، بۆ نموونە:
-ئێمە لەسەر ڕوومێزەکەمان<tt>(Desktop)</tt> بوخچەیەکمان هەیە ناوی <tt>chawg</tt> ـەو ئەمانەوێت بچینە ناوی ئەوە بەم شێوەیە ئەبێت، سەرەتا ئەنووسین:
+ئێمە لەسەر ڕوومێزەکەمان<tt>(Desktop)</tt> بوخچەیەکمان هەیە ناوی <tt>chawg</tt> ـە وە ئەمانەوێت بچینە ناوی ئەوە بەم شێوەیە ئەبێت، سەرەتا ئەنووسین:
 <source lang='bash'>[hawkar@localhost ~]$ cd Desktop/</source>
 ئەگەر بمانەوێت بزانین کە بوخچەی <tt>chawg</tt> هەیە لەسەر ڕوومێزەکە ئەوە هەمان فەرمانی خاڵی 1 دەنووسین:
@@ ھێڵی ٣٢: / ھێڵی ٣٥: @@
-== ناوی بوخچەی لێدابڕاو ==
+== ناوی بوخچەی لێکدابڕاو ==
 سەبارەت بەبوخچەیەیک کەناوەکەی لێکدابڕاو بێت و بۆشایی لەنێواندا بێت هەبێت وەکو:
 <source lang='bash'>wenekani min/</source>
@@ ھێڵی ٤٤: / ھێڵی ٤٧: @@
 sia@debian:~/wenekani min$</source>
+= فەرمانی pwd-print name of current/working directory =
-= فەرمانی pwd =
 ئەم فەرمانە بەکاردێت بۆ ئەوەی کە بزانیت لەچ شوێنێکدا وەستاویت ئێستا (مەبەست لە تێرمینال)ـە.
@@ ھێڵی ٥٢: / ھێڵی ٥٣: @@
 /home/hawkar/Desktop/chawg</source>
-ناوی بوخچەی لێدابڕاو
+=فەرمانی mkdir-make directories =
-سەبارەت بەبوخچەیەیک کەناوەکەی لێکدابڕاو بێت و بۆشایی لەنێواندا بێت هەبێت وەکو:
-<source lang='bash'>wenekani min/</source>
-دەبێت بەم شێوەیە بێت:
-<source lang='bash'>wenekani\ min/</source>
-یان ئەوەی لەبەرنامە داڕشتن سەرەتایەکی هەبێت دەیخاتە نێو ڕیزبەندەوە جا تاک خاڵ بێت <tt>'</tt> یان جووت خاڵ <tt>"</tt> وەکو ئەم نمونەیەوە:
-<source lang='bash'>sia@debian:~$ cd "wenekani min"
-sia@debian:~/wenekani min$</source>
-بەڵام کاتێک دەنوسیت cd we یان cd wen تەنها چەند پیتی یەکەمی بوخچەکە بە دوگمەی <tt>TAB</tt> بەخۆکار ناوەکەت بۆ تەواو دەکات بەم شێوەیە:
-<source lang='bash'>sia@debian:~$ cd wenekani\ min/
-sia@debian:~/wenekani min$</source>
-=فەرمانی mkdir=
 ئەم فرمانە کە کورتکراوەی <tt>make directory</tt> بەکاردێت بۆ درووستکردنی بوخچەیەک. بۆ نموونە ئەمانەوێت بوخچەیەک درووست بکەین بە ناوی <tt>perrgekanim</tt> ئەوە بەم شێوەیە ئەینووسین لە تێرمینال:
 <source lang='bash'>[hawkar@localhost ~]$ mkdir perrgekanim</source>
-بۆ ئەوەی بیبینیت کە ئایا ئەو بوخچەیە درووست بووە ئەوە <tt>ls</tt> بنووسە لە تێرمیناڵ.
+بۆ ئەوەی بیبینیت کە ئایا ئەو بوخچەیە درووست بووە ئەوا لە تێرمیناڵ بنووسە<tt>ls</tt>.
+=فەرمانی cp-copy files and directories =
+ئەم فەرمانە کورتکراوەی <tt>copy</tt>ـەو بەکاردێت بۆ کۆپی کردنی پەڕگەیەک لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر (لە بوخچەیەکەوە بۆ یەکێکی تر).
+<br>بۆ نموونە لە بوخچەی <tt>perrgekanim</tt> پەڕگەیەکمان هەیە بە ناوی <tt>perrgey_1</tt> و ئەمانەوێت کۆپی بکەین بۆ ناو بوخچەی <tt>Documents</tt>، ئەوە بەم شێوەیە ئەکرێت ( لەو دێڕەی خوارەوەدا perrgey_1‌ـمان لە بوخچەی <tt>perrgekanim</tt> کۆپی کردە ناو بوخچەی <tt>Documents</tt> لە کاتێکدا لەناو بوخچەی <tt>perrgekanim</tt>ـدا وەستاوین.)
+<source lang='bash'>[hawkar@localhost perrgekanim]$ cp perrgey_1.txt /home/hawkar/Documents/</source>
+ئەتوانین پەڕگەکەی کە درووستمان کرد لە <tt>perrgekanim</tt>ـەوە کۆپی بکەینە ناو <tt>Documents</tt> لە کاتێکدا لەناو <tt>Documents</tt> وەستابین بەم شێوەیە:
+سەرەتا بچۆ ناو بوخچەی Documents‌:
+<source lang='bash'>
+[hawkar@localhost ~]$ cd Documents/
+[hawkar@localhost Documents]$
+</source>
+پاشان ئەم دێڕە بنووسە بەڵام لەبیرت نەچێت ئەمە <tt>.</tt> بنووسیت لە کۆتایی دێڕەکەدا :
+<source lang='bash'>[hawkar@localhost Documents]$ cp /home/hawkar/perrgekanim/perrgey_1.txt .</source>
+=فەرمانی mv - move=
+ئەم فەرمانە بەکاردێت بۆ گوێزانەوەی پەڕگەیەک/بوخچەیەک لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر .
+<source lang='bash'>hawkar@perfect-debian:~/Desktop$ mv index.html Chawg/</source>
+بەواتای ئەوەی کە پەڕگەی index.html بگوێزەرەوە بۆ بوخچەی Chawg
+=فرمانی man=
+ئەم فرمانە بەکاردێت بۆ زانیاری وەرگرتن لەسەر چۆنیەتی بەکارهێنانی فرمانەکان، بۆ نموونە ، ئێمە دەزانین فرمانی ls جۆن بەکاردێت بەڵام زانیاریەکی ووردمان لەسەری نییە، لەڕێگای فرمانی man ئەوا هەموو بەکارهێنانەکانی ls پیشاندەدات.
+نموونە
+<source lang='bash'>root@linux-laptop:~# man ls
+</source>
+ئەنجامەکەی بەم شێوەیە دەبێت
+<source lang='bash'>LS(1)                           User Commands                          LS(1)
+NAME
+       ls - list directory contents
+SYNOPSIS
+       ls [OPTION]... [FILE]...
+DESCRIPTION
+       List  information about the FILEs (the current directory by default).
+       Sort entries alphabetically if none of -cftuvSUX nor --sort.
+       Mandatory arguments to long options are mandatory for  short  options
+       too.
+       -a, --all
+              do not ignore entries starting with .
+       -A, --almost-all
+              do not list implied . and ..
+       --author
+              with -l, print the author of each file
+</source>
+=فرمانی shutdown=
+ئەم فرمانە بەکاردێت بۆ کوژاندنەوە یان دووبارە داگیرساندەوەی کۆمپیوتەر
+نموونەی یەکەم:
+<source lang='bash'>shutdown -h +120
+</source>
+لەم نموونەی سەرەوە وەک دیارە -h بەمانای halt
++120 واتە دوای 120 دەقەی تر کۆمپیوتەر بکوژێتەوە
+نمونەی دووەم:
+<source lang='bash'>root@linux-laptop:~# shutdown -r +30
+</source>
+لە نموونەی دووەمدا r بە واتای دووبارە داگیرسانrestart  وە +30واتە دوای 30 دەقەی تر فرمانەکە جێبەجێ بکە وە بۆ پاشگەزبوونەوە لە فرمانی shutdown  پەنجە بنێ بە دوگمەی ctr+c.
+/تێبینی پێویست دەکات وەکو [[root]] بچیتە ژوورەوە لە تەرمیناڵ چونکە تەنها [[root]] دەسەڵاتی ئەو کارەی هەیە.
+=چۆن دەتوانی ببیتە root "بەکارهێنەری باڵا" superuser=
+<source lang='bash'>
+linux@linux-laptop:~$ sudo -s
+[sudo] password for linux:</source>
+وەک دیارە دوای نوسینی فرمانەکە داوای تێپەرەووشەت لێدەکات، دوای نووسینی تێپەرەوشە ئینجا دەبیتە بەکارهێنەری باڵا ، دوای ئەمە دەتوانیت فرمانی shutdown جێبەجێ بکەیت.
+=فرمانی ifconfig=
+ئەم فرمانە بۆ زانینی ژمارەی ئایپی و کارتەکانی پەیوەندی سەر کۆمپیوتەرەکەت بەکاردێت
+<source lang='bash'>root@linux-laptop:~# ifconfig
+</source>
+بەم شێوەیە دەبێت ئەنجامەکەی
+نموونە<source lang='bash'>
+eth0      Link encap:Ethernet  HWaddr 00:19:db:ea:d8:7c
+          UP BROADCAST MULTICAST  MTU:1500  Metric:1
+          RX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
+          TX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
+          collisions:0 txqueuelen:1000
+          RX bytes:0 (0.0 B)  TX bytes:0 (0.0 B)
+          Interrupt:31
+lo        Link encap:Local Loopback
+          inet addr:127.0.0.1  Mask:255.0.0.0
+          inet6 addr: ::1/128 Scope:Host
+          UP LOOPBACK RUNNING  MTU:16436  Metric:1
+          RX packets:4 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
+          TX packets:4 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
+          collisions:0 txqueuelen:0
+          RX bytes:240 (240.0 B)  TX bytes:240 (240.0 B)
+ppp0      Link encap:Point-to-Point Protocol
+          inet addr:10.175.184.43  P-t-P:10.6.6.6  Mask:255.255.255.255
+          UP POINTOPOINT RUNNING NOARP MULTICAST  MTU:1500  Metric:1
+          RX packets:3006 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
+          TX packets:2744 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
+          collisions:0 txqueuelen:3
+          RX bytes:1928560 (1.9 MB)  TX bytes:629778 (629.7 KB)
+wlan0     Link encap:Ethernet  HWaddr 00:1d:e0:58:0f:9b
+          UP BROADCAST MULTICAST  MTU:1500  Metric:1
+          RX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
+          TX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
+          collisions:0 txqueuelen:1000
+          RX bytes:0 (0.0 B)  TX bytes:0 (0.0 B)
+</source>
+=فرمانی top=
+ئەگەر بتەوێت لە تەرمیناڵ پرۆگرامە کراوەکان و فایلە جالاککراوەکانی سەر سیستەم ببینی , وە لە ڕێگەی ئەم فرمانەوە دەتوانرێت بزانرێت بڕی هەر پرۆسێسێک چەندە لە رام و پرۆسێسەر دەبات,نموونە
+<source lang='bash'>root@linux-laptop:~# top
+</source>
+ئەنجام<source lang='bash'>
+top - 22:47:18 up  1:29,  3 users,  load average: 0.00, 0.04, 0.06
+Tasks: 164 total,   3 running, 161 sleeping,   0 stopped,   0 zombie
+Cpu(s):  3.5%us,  2.4%sy,  0.0%ni, 93.7%id,  0.0%wa,  0.3%hi,  0.0%si,  0.0%st
+Mem:   3096692k total,   857712k used,  2238980k free,    36600k buffers
+Swap:  1893108k total,        0k used,  1893108k free,   251812k cached
+  PID USER      PR  NI  VIRT  RES  SHR S %CPU %MEM    TIME+  COMMAND
+root      20   0  297m  31m  10m R    5  1.0   3:21.68 Xorg
+linux     20   0 38280  13m 9680 S    3  0.4   0:09.99 gnome-terminal
+linux     20   0  113m  20m  13m S    2  0.7   1:15.72 chrome
+linux     20   0 73660  39m  12m S    1  1.3   0:37.85 compiz.real
+root      20   0  2472 1188  884 R    1  0.0   0:00.46 top
+root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.55 ata/1
+linux     20   0  193m  33m  21m S    0  1.1   2:45.86 chrome
+root      20   0  2644 1528 1128 S    0  0.0   0:00.98 init
+root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 kthreadd
+root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 migration/0
+root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.03 ksoftirqd/0
+root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 watchdog/0
+root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 migration/1
+root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.26 ksoftirqd/1
+root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 watchdog/1
+root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.08 events/0
+root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.07 events/1
+</source>
+= cal بۆ نیشاندانی ژمێره‌ری ساڵ و مانگی ئامێرەکەت =
+نمونە
+<syntaxhighlight lang="Python">
+chawg@unknown:~$ cal
+   June 2019
+Su Mo Tu We Th Fr Sa
+  3  4  5  6  7  8
+10 11 12 13 14 15
+17 18 19 20 21 22
+24 25 26 27 28 29
+</syntaxhighlight>
+= date بۆ نیشاندانی بەرواری ئامێرەکەت =
+نمونە
+<syntaxhighlight lang="Python">
+chawg@unknown:~$ date
+Wed Jun 26 17:30:41 +03 2019
+</syntaxhighlight>
+= banner بۆ چاپکردنی ئەو شتەی لەدوای ئەم فەرمانەوە دەینووسیت =
+نمونە
+<syntaxhighlight lang="Python">
+chawg@unknown:~$ banner zryan
+ ######  #####    #   #    ##    #    #
+     #   #    #    # #    #  #   ##   #
+    #    #    #     #    #    #  # #  #
+   #     #####      #    ######  #  # #
+  #      #   #      #    #    #  #   ##
+ ######  #    #     #    #    #  #    #
+</syntaxhighlight>
+= whoami بۆ نیشاندانی ئەو بەکارهێنەرەی ئێستا لە ژوورەوەیە =
+نمونە
+<syntaxhighlight lang="Python">
+chawg@unknown:~$ whoami
+chawg
+</syntaxhighlight>
+= touch بۆ دروستکردنی پەڕگەیەکی نوێ یاخود نوێکردنەوەی=
+نمونە
+<syntaxhighlight lang="Python">
+chawg@unknown:~$ touch chawg1 chawg2
+chawg@unknown:~$ ls
+chawg1  chawg2
+</syntaxhighlight>
+= چەند فرمانێکی گرنگ لە [[ubuntu]] =
+=== بۆ دامەزراندنی ڕوومێزی [[gnome]]  ===
+<source lang='bash'>sudo apt-get install ubuntu-desktop</source>
+=== بۆ دامەزراندنی ڕوومێزی [[kde]]  ===
+<source lang='bash'>sudo apt-get install kubuntu-desktop</source>
+=== چالاککردنی ئاگرە دیوار [[firewall]]  ===
+<source lang='bash'>sudo ufw enable</source>
+=== زیادکردنی ڕێسایەک rule لە ئاگرەدیواردا ===
+بۆ نموونە ئێمە دەمانەوێت port ی 80 چالاکبێت ئەوا بەم شێوەیە لە تەرمیناڵ دەنووسین
+<source lang='bash'>sudo ufw enable 80</source>
+یان بە پێچەوانە ئەگەر ویستت پۆرتێک دابخەی و ناچالاکبێت
+<source lang='bash'>sudo ufw disable 80</source>
+بۆ بینینی هەموو ڕێساکانی ئاگرە دیوار ئەم کۆدە بنووسە
+<source lang='bash'>sudo ufw status</source>
+=== کردنەوەی پرۆگرامە گرنگەکان لە ڕێگای Terminal ەوە ===
+بۆ کردنەوەی [[ Mozilla firefox]]
+<source lang='bash'>firefox</source>
+بۆکردنەوەی [[Configuration-Editor]]
+<source lang='bash'>gconf-editor</source>
+بۆکردنەوەی  [[nautilus]]
+<source lang='bash'>nautilus</source>
+بۆ کردنەوەی [[nautilus]] وەک [[root]]
+<source lang='bash'>gksu nautilus</source>
+بۆ کردنەوەی [[System Monitor]]
+<source lang='bash'>gnome-system-monitor</source>
+بۆ کردنەوەی [[Update Manager]]
+<source lang='bash'>/usr/bin/update-manager</source>
+یان هەر بنووسە :
+ update-manager
 {{DISPLAYTITLE: بنەماکانی CLI-command line interface}}
+[[Category:Linux]]