CLI

وێنەى بەشێکى سادەى Bashـە گیراوە لە Gentoo Linux

پاش دامەزراندنی دابەشکردنێکی لینوکس ئەوەی گرنگ بێت ئەوەیە کە چۆن کار بکەیت لەگەڵ تێرمینالدا بەو فەرمانانەی (Commands) کە هەن. لێرەدا هەوڵ ئەدەم کە ئەو فرمانانە ڕوون بکەمەوە کە هەن و کاریان چییە؟ تاوەکو بۆ بەکارهێنەرێکی سەرەتایی زۆر گران نەبێت کە چۆن سیستەمێکی کارگێڕی نوێ بەکاردەهێنێت و چۆن دەست پێ بکات.

فەرمانی ls -list directory contents

بەنووسینی ئەم فەرمانە لیستی هەموو ئەو بوخچەو پەڕگەو پێڕستانە دەردەکەوێت کە هەن لەناو ئەو شوێنەی کە تۆی لێی وەستاویت.

بۆ نموونە ئەگەر ئێمە لەناو بۆخچەی chawg چەند پەڕگەیەکەی وەک java, html, css, perlـمان هەبێت، کاتێک لە تێرمینال ls دەنووسین ئەوە بەم شێوەیە دەبێت:

[hawkar@localhost chawg]$ ls
css  html  java  perl

بەڵام ئەگەر بنووسین ls -l ئەوە زیاتر ڕوونکردنەوە دەبینین کە ئەویش پێمان ئەڵێت: ڕۆژ و کاتی پەڕگەکان و دەسەڵاتەکان (خوێندنەوەی/دەستکاریکردنی) هەروەها ناوی بەکارهێنەر.

[hawkar@localhost chawg]$ ls -l
total 0
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:07 css
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:07 html
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:07 java
-rw-rw-r-- 1 hawkar hawkar 0 2009-01-14 21:08 perl

فەرمانی cd -change the working directory

لەڕێگەی ئەم فەرمانەوە ئەتوانین بچینە هەر پێڕستێک (directory) کە مەبەستمانە، بۆ نموونە: ئێمە لەسەر ڕوومێزەکەمان(Desktop) بوخچەیەکمان هەیە ناوی chawg ـە وە ئەمانەوێت بچینە ناوی ئەوە بەم شێوەیە ئەبێت، سەرەتا ئەنووسین:

[hawkar@localhost ~]$ cd Desktop/

ئەگەر بمانەوێت بزانین کە بوخچەی chawg هەیە لەسەر ڕوومێزەکە ئەوە هەمان فەرمانی خاڵی 1 دەنووسین:

[hawkar@localhost Desktop]$ ls
chawg

پاشان دەنووسین:

[hawkar@localhost [b]Desktop[/b]]$ cd chawg/
[hawkar@localhost [b]chawg[/b]]$

وەک دیارە کە لەسەر ڕوومێزەکەوە چوینە ناو بوخچەی chawg ـەوە.

باشە ئەگەر بتەوێت بگەڕێیتەوە سەر ڕوومێزەکەت؟ ئەوە زۆر ئاسانە تەنها بنووسە:

[hawkar@localhost [b]chawg[/b]]$ cd ..
[hawkar@localhost [b]Desktop[/b]]$

بەڵام ئەگەر بەتەنها بنووسی cd ئەوە دەگەڕێیتەوە home/hawkar لێرەدا hawkar مەبەست لێی ناوی بەکارهێنەرە. هەر کات کە تێرمیناڵ دەکەیتەوە ئەوە ڕاستەوخۆ لەوێ وەستاویت.

ناوی بوخچەی لێکدابڕاو

سەبارەت بەبوخچەیەیک کەناوەکەی لێکدابڕاو بێت و بۆشایی لەنێواندا بێت هەبێت وەکو:

wenekani min/

دەبێت بەم شێوەیە بێت:

wenekani\ min/

یان ئەوەی لەبەرنامە داڕشتن سەرەتایەکی هەبێت دەیخاتە نێو ڕیزبەندەوە جا تاک خاڵ بێت ' یان جووت خاڵ " وەکو ئەم نمونەیەوە:

sia@debian:~$ cd "wenekani min"
sia@debian:~/wenekani min$

بەڵام کاتێک دەنوسیت cd we یان cd wen تەنها چەند پیتی یەکەمی بوخچەکە بە دوگمەی TAB بەخۆکار ناوەکەت بۆ تەواو دەکات بەم شێوەیە:

sia@debian:~$ cd wenekani\ min/
sia@debian:~/wenekani min$

فەرمانی pwd-print name of current/working directory

ئەم فەرمانە بەکاردێت بۆ ئەوەی کە بزانیت لەچ شوێنێکدا وەستاویت ئێستا (مەبەست لە تێرمینال)ـە.

[hawkar@localhost chawg]$ pwd
/home/hawkar/Desktop/chawg

فەرمانی mkdir-make directories

ئەم فرمانە کە کورتکراوەی make directory بەکاردێت بۆ درووستکردنی بوخچەیەک. بۆ نموونە ئەمانەوێت بوخچەیەک درووست بکەین بە ناوی perrgekanim ئەوە بەم شێوەیە ئەینووسین لە تێرمینال:

[hawkar@localhost ~]$ mkdir perrgekanim

بۆ ئەوەی بیبینیت کە ئایا ئەو بوخچەیە درووست بووە ئەوا لە تێرمیناڵ بنووسەls.

فەرمانی cp-copy files and directories

ئەم فەرمانە کورتکراوەی copyـەو بەکاردێت بۆ کۆپی کردنی پەڕگەیەک لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر (لە بوخچەیەکەوە بۆ یەکێکی تر).
بۆ نموونە لە بوخچەی perrgekanim پەڕگەیەکمان هەیە بە ناوی perrgey_1 و ئەمانەوێت کۆپی بکەین بۆ ناو بوخچەی Documents، ئەوە بەم شێوەیە ئەکرێت ( لەو دێڕەی خوارەوەدا perrgey_1‌ـمان لە بوخچەی perrgekanim کۆپی کردە ناو بوخچەی Documents لە کاتێکدا لەناو بوخچەی perrgekanimـدا وەستاوین.)

[hawkar@localhost perrgekanim]$ cp perrgey_1.txt /home/hawkar/Documents/

ئەتوانین پەڕگەکەی کە درووستمان کرد لە perrgekanimـەوە کۆپی بکەینە ناو Documents لە کاتێکدا لەناو Documents وەستابین بەم شێوەیە: سەرەتا بچۆ ناو بوخچەی Documents‌:

[hawkar@localhost ~]$ cd Documents/
[hawkar@localhost Documents]$

پاشان ئەم دێڕە بنووسە بەڵام لەبیرت نەچێت ئەمە . بنووسیت لە کۆتایی دێڕەکەدا :

[hawkar@localhost Documents]$ cp /home/hawkar/perrgekanim/perrgey_1.txt .

فەرمانی mv - move

ئەم فەرمانە بەکاردێت بۆ گوێزانەوەی پەڕگەیەک/بوخچەیەک لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر .

hawkar@perfect-debian:~/Desktop$ mv index.html Chawg/

بەواتای ئەوەی کە پەڕگەی index.html بگوێزەرەوە بۆ بوخچەی Chawg

فرمانی man

ئەم فرمانە بەکاردێت بۆ زانیاری وەرگرتن لەسەر چۆنیەتی بەکارهێنانی فرمانەکان، بۆ نموونە ، ئێمە دەزانین فرمانی ls جۆن بەکاردێت بەڵام زانیاریەکی ووردمان لەسەری نییە، لەڕێگای فرمانی man ئەوا هەموو بەکارهێنانەکانی ls پیشاندەدات. نموونە

root@linux-laptop:~# man ls

ئەنجامەکەی بەم شێوەیە دەبێت

LS(1)                           User Commands                          LS(1)

NAME
       ls - list directory contents

SYNOPSIS
       ls [OPTION]... [FILE]...

DESCRIPTION
       List  information about the FILEs (the current directory by default).
       Sort entries alphabetically if none of -cftuvSUX nor --sort.

       Mandatory arguments to long options are mandatory for  short  options
       too.

       -a, --all
              do not ignore entries starting with .

       -A, --almost-all
              do not list implied . and ..

       --author
              with -l, print the author of each file

فرمانی shutdown

ئەم فرمانە بەکاردێت بۆ کوژاندنەوە یان دووبارە داگیرساندەوەی کۆمپیوتەر نموونەی یەکەم:

shutdown -h +120

لەم نموونەی سەرەوە وەک دیارە -h بەمانای halt +120 واتە دوای 120 دەقەی تر کۆمپیوتەر بکوژێتەوە نمونەی دووەم:

root@linux-laptop:~# shutdown -r +30

لە نموونەی دووەمدا r بە واتای دووبارە داگیرسانrestart وە +30واتە دوای 30 دەقەی تر فرمانەکە جێبەجێ بکە وە بۆ پاشگەزبوونەوە لە فرمانی shutdown  پەنجە بنێ بە دوگمەی ctr+c. /تێبینی پێویست دەکات وەکو root بچیتە ژوورەوە لە تەرمیناڵ چونکە تەنها root دەسەڵاتی ئەو کارەی هەیە.

چۆن دەتوانی ببیتە root "بەکارهێنەری باڵا" superuser

linux@linux-laptop:~$ sudo -s
[sudo] password for linux:

وەک دیارە دوای نوسینی فرمانەکە داوای تێپەرەووشەت لێدەکات، دوای نووسینی تێپەرەوشە ئینجا دەبیتە بەکارهێنەری باڵا ، دوای ئەمە دەتوانیت فرمانی shutdown جێبەجێ بکەیت.

فرمانی ifconfig

ئەم فرمانە بۆ زانینی ژمارەی ئایپی و کارتەکانی پەیوەندی سەر کۆمپیوتەرەکەت بەکاردێت

root@linux-laptop:~# ifconfig

بەم شێوەیە دەبێت ئەنجامەکەی

نموونە

eth0      Link encap:Ethernet  HWaddr 00:19:db:ea:d8:7c  
          UP BROADCAST MULTICAST  MTU:1500  Metric:1
          RX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
          TX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
          collisions:0 txqueuelen:1000 
          RX bytes:0 (0.0 B)  TX bytes:0 (0.0 B)
          Interrupt:31 

lo        Link encap:Local Loopback  
          inet addr:127.0.0.1  Mask:255.0.0.0
          inet6 addr: ::1/128 Scope:Host
          UP LOOPBACK RUNNING  MTU:16436  Metric:1
          RX packets:4 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
          TX packets:4 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
          collisions:0 txqueuelen:0 
          RX bytes:240 (240.0 B)  TX bytes:240 (240.0 B)

ppp0      Link encap:Point-to-Point Protocol  
          inet addr:10.175.184.43  P-t-P:10.6.6.6  Mask:255.255.255.255
          UP POINTOPOINT RUNNING NOARP MULTICAST  MTU:1500  Metric:1
          RX packets:3006 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
          TX packets:2744 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
          collisions:0 txqueuelen:3 
          RX bytes:1928560 (1.9 MB)  TX bytes:629778 (629.7 KB)

wlan0     Link encap:Ethernet  HWaddr 00:1d:e0:58:0f:9b  
          UP BROADCAST MULTICAST  MTU:1500  Metric:1
          RX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
          TX packets:0 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
          collisions:0 txqueuelen:1000 
          RX bytes:0 (0.0 B)  TX bytes:0 (0.0 B)

فرمانی top

ئەگەر بتەوێت لە تەرمیناڵ پرۆگرامە کراوەکان و فایلە جالاککراوەکانی سەر سیستەم ببینی , وە لە ڕێگەی ئەم فرمانەوە دەتوانرێت بزانرێت بڕی هەر پرۆسێسێک چەندە لە رام و پرۆسێسەر دەبات,نموونە

root@linux-laptop:~# top

ئەنجام

top - 22:47:18 up  1:29,  3 users,  load average: 0.00, 0.04, 0.06
Tasks: 164 total,   3 running, 161 sleeping,   0 stopped,   0 zombie
Cpu(s):  3.5%us,  2.4%sy,  0.0%ni, 93.7%id,  0.0%wa,  0.3%hi,  0.0%si,  0.0%st
Mem:   3096692k total,   857712k used,  2238980k free,    36600k buffers
Swap:  1893108k total,        0k used,  1893108k free,   251812k cached

  PID USER      PR  NI  VIRT  RES  SHR S %CPU %MEM    TIME+  COMMAND            
 1275 root      20   0  297m  31m  10m R    5  1.0   3:21.68 Xorg               
 2303 linux     20   0 38280  13m 9680 S    3  0.4   0:09.99 gnome-terminal     
 2212 linux     20   0  113m  20m  13m S    2  0.7   1:15.72 chrome             
 1862 linux     20   0 73660  39m  12m S    1  1.3   0:37.85 compiz.real        
 2435 root      20   0  2472 1188  884 R    1  0.0   0:00.46 top                
   23 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.55 ata/1              
 2129 linux     20   0  193m  33m  21m S    0  1.1   2:45.86 chrome             
    1 root      20   0  2644 1528 1128 S    0  0.0   0:00.98 init               
    2 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 kthreadd           
    3 root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 migration/0        
    4 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.03 ksoftirqd/0        
    5 root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 watchdog/0         
    6 root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 migration/1        
    7 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.26 ksoftirqd/1        
    8 root      RT  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.00 watchdog/1         
    9 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.08 events/0           
   10 root      15  -5     0    0    0 S    0  0.0   0:00.07 events/1

چەند فرمانێکی گرنگ لە ubuntu

بۆ دامەزراندنی ڕوومێزی gnome

sudo apt-get install ubuntu-desktop

=== بۆ دامەزراندنی ڕوومێزی kde ===

sudo apt-get install kubuntu-desktop

چالاککردنی ئاگرە دیوار firewall

sudo ufw enable

زیادکردنی ڕێسایەک rule لە ئاگرەدیواردا

بۆ نموونە ئێمە دەمانەوێت port ی 80 چالاکبێت ئەوا بەم شێوەیە لە تەرمیناڵ دەنووسین

sudo ufw enable 80

یان بە پێچەوانە ئەگەر ویستت پۆرتێک دابخەی و ناچالاکبێت

sudo ufw disable 80

بۆ بینینی هەموو ڕێساکانی ئاگرە دیوار ئەم کۆدە بنووسە

sudo ufw status