Webmaster وێبداڕێژ (تێکەڵکەر و داڕێژەری وێب) هەروەها ناودەبرێت بە ئەندازیاری تەلارسازی وێب ،گەشەپێدەری وێب ،دانەری پێگە، بەڕێوەبەری وێبگە، یان (بەنافەرمی) webmeister وێب مایستر ،کەسێكە بەرپرسە لە پارێزگاری کردنی وێبگەیەك یان زیاتر ،ئەرکەکانی وێبداڕێژ لەوانەیە دڵنیابوون بێت لە ڕاژەکارەکانی وێب ،کارکردنی نەرمەكاڵا و ڕەقەڵا بەوردی ،دیزاینکردنی وێبگە ، بەدیهێنان و بژارکردنی پەڕەکانی وێب ،وەڵامدانەوە بۆ لێدوانی بەکارهێنەران ،تاقیکردنەوەی هاتوچۆ بۆناو پێگە.
وێبداڕێژەکان "پێویستە توانای تەواویان هەبێت لەگەڵ نەرمەکاڵاکانی مامەڵەکردنی وێب ،نەرمەکاڵاکانی کرداری پارە-دان ،وە نەرمەکاڵاکانی پاراستن".
وێبداڕێژەکان لەوانەیە گشتیتی شارەزابن لەگەڵ HTML کە زۆرترین یان هەموو لایەکانی وێب بەڕێوەدەبەن ،دەکەوێتە سەر سروشتی ئەو وێبگەیەی کە بەڕێوەی دەبەن ،وێبداڕێژەکان ئاساییانە زمانی سکرێپتەکانی وەکو جاڤاسکرێپت ،PHP ، و Perl دەبێت بزانن. لەوانەیە واپێویست بێت کە چۆنیەتی پێکهێنەری ڕاژەکارەکانی وێب بزانن ،وەکو Apache یان IIS وە خزمەت کردن وەکو بەڕێوەبەری ڕاژەکار.
وە پێناسەی گۆڕاو بۆ وێبداڕێژ بریتییە لە کەسیبازرگان کە ڕاگەیاندنە سەرهێڵییەکان بەکاردەبات بۆ فرۆشتنی بەرهەمەکان یان/وە خزمەتگوزارییەکان ئەمە پێناسەی ڕووکاری وێبداڕێژ فراوان دەکات نەک تەنها لایەکانی تەکنەلۆژی و سەرپەرشتیاری بنیادنانی وێب و مامەڵەکردن ،بەڵکو بەڕێوەبردنی ناوەڕۆکیش ،ڕیکلامکردن ،بازاڕ ، داواکردن بۆ لێکۆڵینەوەی پێگە.
ڕێبەری وێبداڕێژەر
ڕێنیشاندەری وێبداڕێژەران بۆ برەودان بەوێبداڕێژی و گەشەپێدەری وێب لەسەر ئاستی باڵا و پەرەسەندوو ، جێبەجێكردنی ئەرکەکانی وێبداڕێژ وەک خۆی بە پوختی ،گرنگیدان بە دیزاین و ناوەڕۆك ،کردارە تەکنیکییەکان و جۆرایەتی.
ڕێبەری دیزاین و ناوەڕۆك
- کردنی پێگەیەك لەگەڵ پلە پلە بەرزبوونەوەیەکی ڕوون و دەقە بەستەرەکان.
- نەخشەیەکی پێگە ببەخشە بە بەکارهێنەرانت لەگەڵ بەستەر کە بەشە گرنگەکانی پێگەکەت نیشان دەدات ،ئەگەر نەخشەی پێگەكە ژمارەیەکی زۆری لەبەستەر هەبوو ،لەوانەیە واپێویست بکات نەخشەی پێگەکە بشکێنیت بۆ چەند پەڕەیەك.
- بەستەری پەڕە دراوەکان بپارێزە بۆ ژمارەیەکی گونجاو.
- پێگەیەکی بەسوودی دەوڵەمەند لەزانیاری دروستبکە ،وە ئەو پەڕگانە بنووسە کە بەڕوونی و بەپوختی باسی ناوەڕۆکەکەت دەکەن.
- بیر لەو ووشانە بکەرەوە کە بەکارهێنەرانت بەکاریدێنن بۆ دۆزینەوەی پەڕەکانت ،دڵنیابە کە پێگەکەت ئەم ووشانەی لەناودا هەیە.
- هەوڵبدە دەق بەکاربەریت لەباتی وێنە بۆنیشاندانی ناوە گرنگەکان ،ناوەڕۆك ،یان بەستەرەکان ،ئەگەر واپێویست بوو کەوێنە بەکاربەریت بۆ ناوەڕۆکی دەقکراو ، بەکارهێنانی تایبەتمەندی "ALT" بۆ بوونی چەند ووشەیەکی باسکراوی دەق ڕەچاوبکە.
- دڵنیابە لەوەی کە توخمەکانی <ناونیشان> و تایبەتمەندی ALT باسکراو و پوختە.
- پشكنین بکە بۆ بەستەرە لەکار کەوتووەکان و HTML ڕاستبکەرەوە.
- ئەگەر تۆ بڕیارت داوە کە پەڕە داینامیکییەکان بەکاربەریت (کە URL نیشانەیەکی "?" تێدەکەوێت)، وریابە لەوەی کە گشت جاڵجاڵۆکەکانی بزوێنەری گەڕانەکان بەڕادەی باشی پەڕە جێگیرەکان بەسەریدا ناخشێن(واتە نایدۆزنەوە) ،ئەمە یارمەتیدەرە بۆ کورتکردنی تیژایەتی و ژمارەیەکی کەم لێیان.
ڕێبەری تەکنیکی
- وێبگەڕێكی دەقی بەکاربێنە وەکو lynx بۆ تاقیکردنەوەی پێگەکەت ،چونکە زۆربەی بزوێنەرەکانی گەڕان پێگەکەت وەکو جیهانی lynx دەبینن ،ئەگەر حەزلێكراوەکانی وەکو Javascript ،شەکرۆکەکان ،کۆبوونەوەی IDیەکان(پێناسەکان) ،چوارچێوەکان ،DHTML ,یان فلاش دەتپارێزن لەبینینی پێگەکەت لە وێبگەڕی دەقی ،کەواتە جاڵجاڵۆکەکانی بزوێنەری گەڕانەکانیش کێشەیان دەبێت لەخشاندنی پێگەکەت.
- ڕێگابدە بە بووتەکانی گەڕان بخشێن بەپێگەکەت بەبێ کۆبوونەوەی IDیەکان(پێناسەکان) یان گفتوگۆکان کە شوێنپێی ڕێچكەکانیان دەکەون بۆ ناو پێگەكە ،ئەم شێوازە تەکنیکییانە بەسوودن بۆ شوێنپێی ڕەووشتی بەکارهێنەرە کەسییەکان ،بەڵام بۆ گەیشتن بەڕەووشتی بووتەکان بەتەواوی جیاوازە ،بەکارهێنانی ئەم شێوازە تەکنیکییە لەوانەیە ئەنجامەکەی تەواونەبوونی نوانەکردنی پێگەکەت بێت ،وەکو بووتەکان لەوانە نییە بتوانێ URL لابەرێت کەجیاواز دەردەکەون بەڵام لەڕاستیدا بۆهەمان پەڕە نیشاندەکەن.
- دڵنیابە لەوەی ڕاژەکاری وێبەکەت پاڵپشتی If-Modified-Since HTTP header دەکات ،ئەم جیاکەرەوەیە ڕێگا بە ڕاژەکاری وێبەکەت دەدات کە بە گووگڵ بڵێت هەرکاتێك ناوەڕۆکەکەت گۆڕا لەوکاتەوەی دواترین خشاندنی بۆ پێگەکەت کراوە ،پاڵپشتی کردنی ئەم جیاکەرەوەیە باندبەرینی و ژوورسەری پاشکەوتدەکات.
- سوود لە پەڕەی robots.txtـی ڕاژەکاری وێبەکەت وەربگرە ،ئەم پەڕەیە بە خشێنەرەکان دەڵێت کام بەش دەتوانرێت یان ناتوانێت بخشێندرێت ،دڵنیابە کە گونجاوە بۆ پێگەکەت تاوەکو بەڕێکەوت بووتە خشێنەرەکانی گووگڵ نەسریتەوە.
- ئەگەر کۆمپانیاکەت سیستەمی بەڕێوەبردنی ناوەڕۆک دەکڕێت ،دڵنیابە کە سیستەمەکە ئەو پەڕە و بەستەرانە دروستدەکات کە بزوێنەرەکانی گەڕان دەتوانن بیخشێنن.
- پێگەکەت تاقیبکەوە بۆدڵنیابوون لە دەرکەوتنیان بەگونجاوی لەوێبگەڕە جیاوازەکان.
- جووڵە تایبەتەکانی پێگەکەت چاودێری بکە و کاتەکانی کردنەوە و بارکردن بەراورد بکە.
ڕێبەری جۆرایەتی
ڕێبەری جۆرایەتی زۆربەی شێوازە تایبەتەکان و فێڵ و یاریپێکەرەکان دادەپۆشێت لەپێگەدا ،ئەو وێبداڕێژەرانی پابەندن بە بنچینەی سەرەتایی زۆر باشتر گەشە دەکەن ،ئەزموونی بەکارهێنەر و چەشتنی پلەیەکی بەرزتر لەوانەی کە کاتیان بەفیڕۆدەدەن بۆ دۆزینەوەی دەربازگەیەك بۆ چەوساندنەوە.
ڕێبەری جۆرایەتی -بنچینەی سەرەتایی
- پەڕەکان بخەرە ڕیزی پێشەوە بۆ بەکارهێنەران نەوەك بۆ بزوێنەرەکانی گەڕان. فێڵ لە بەکارهێنەرانت مەکە یان پێشکەش كردنی ناوەڕۆكی جیاوازی بزوێنەری گەڕان کەنیشانی بەکارهێنەرانتی دەدەیت ،کەزیاتر نیشاندەکرێت بە "عەباكردن."
- دوورکەوە لەفێڵەکانی چاككردنی ڕیزبەندی بزوێنەری گەڕان ،یاسایەکی باشە بۆ پەنجەخستنە سەری هەرکاتێ خواستت هەست بە ئاسودەیی بکەیت ڕوونی بکەرەوە چیت کردووە بۆ وێبگەیەک کە ڕکابەریت دەکات ،تاقیکردنەوەیەکی تری بەسوود پرسیار کردنە ، "ئەمە یارمەتی بەکارهێنەرانمی داوە؟ ئەمە دەکەم ئەگەر بزوێنەری گەڕان نەبوو؟".
- بەشداری مەکە لەبەستەرە نەخشە بۆ کێشراوەکان ،ئەوانەی کە دیزاین کراون بۆ زۆر کردنی ڕیزبەندی پێگەکەت یان پلەپەڕە. بەتایبەتی ،ئەم بەستەرانە بەدووربگرە کە بێزارکەری وێبن یان "دراوسێ خراپەکان" لەسەر وێب ،لەوانەیە ڕیزبەندی خۆت کاری لێبکرێ بەهۆی ئەم بەستەرانە.
- نەرمەكاڵای ڕێگەپێنەدراو بەکارمەهێنە بۆ ناردنی پەڕەکان ،پشکنینی ڕیزبەندی ،هتد .نەرمەكاڵای وەکو ئەمانە بژمێری سامان لەکاردەکات و لەگەڵ زۆربەی یاسای بزوێنەری گەڕانەکان ناگونجێت.
ڕێبەری جۆرایەتی -ڕێبەری دیاریکراو
- بەستەر و دەقی شاراوە دووربخەرەوە.
- عەباکردن و گەڕانەوەی نادیار بەکارمەهێنە.
- پرسگەی خۆکار مەنێرە بۆ گووگڵ و بزوێنەرەکانی تری گەڕان.
- پەڕەکان بارمەکە بەو ووشانەی پەیوەندیان نییە بەبابەتەکەوە.
- پەڕەی دووچەندانە و ،ژێردۆمەین ،دۆمەین دروست مەکە لەگەڵ ناوەڕۆکی لەبەرگیراوە.
- پەڕە دروست مەکە بەشێوازی کیناوی ،وەکو نۆکەر یان دابەزاندنی ڤایرۆس ،ترۆجان یان خراپكاڵاکانی تر.
- دووربە لە دەروازەی پەڕە کەتەنها بۆ بزوێنەری گەڕان دروستکراوە یان بۆ "شەکرۆکە بڕ" ،ڕاستەوخۆ دەگەڕێتەوە بۆ نەرمەكاڵا لەگەڵ کەمێك یان هیچ ناوەڕۆکێكی بنەڕيتی.
- ئەگەر پێگەکەت بەشداری دەکات لە نەرمەكاڵای گەڕێندراوە ،دڵنیابە کە پێگەکەت نرخ زیاد دەکات ،پێدانی ناوەڕۆکی نایاب لەجۆر و پەیوەندییەکی گرنگی بەبابەتەکەوە هەیە کەوا لە بەکارهێنەران دەکات سەرەتا سەردانی پێگەی تۆ بکەن.
بۆ وێبداڕێژەری پەرەسەندوو
بۆچی خشتە بۆ گەڵاڵەبەندی گێلانەیە؟
خشتە لە HTML بوونی هەیە لەبەر یەک هۆکار : بۆ نیشاندانی داتای خشتەبۆکراو ،بەڵام ئەوکات border(لێوار) = 0 توانا بدە بە دیزاینەران بۆ بوونی تۆڕێك لەژوور بۆ دانانی وێنە و دەق ,هێشتا دەسەڵاتدار واتە دیزاینکردنی وێبگەیەکی دەوڵەمەند بینراو ،ئێستا بەکارهێنانی خشتە بەڕاستی دەچێت لەگەڵ دروستکردنی باشترێك ،توانای زیاتر ،جیڕ و وێبێكی کرداری. ئێستا بزانە لەکوێ کێشەکە هەڵدەقوڵێ ، چارەسەرەکان فێربە بۆ دروستکردنی گواستراوەی یان بەتەواوی خشتە-بێ گەڵاڵەبەندی.
كێشەکە لەگەڵ بەکارهێنانی خشتەکان:
- داتای نمایشەکەت تێکەڵ دەکات لەگەڵ ناوەڕۆک.
- قەبارەی پەڕگەکانی پەڕەکەت بەبێ پێویست گەورە دەکات ،لەکاتێکدا بەکارهێنەر دەبێت هەر یەکێك لەم پەڕگانە دابگرێت کاتێک سەردانی دەکات.
- باندبەرینی خۆڕا نابێت.
- ئەمە وادەکات دووبارە دیزاین کردنەوەی پێگەکان و ناوەڕۆکە دەرەکییەکان ،کاری سەخت و گرانبەهایان پێویست بێت.
- وادەکات پەڕە خشتە-بنچینەکراوەکان کەمترین توانایان هەبێت بۆ بەکارهێنەران لە بینین و دەستگەیشتن بە پێگەکە بەبەکارهێنانی ئامێری مۆبایل و PDA .
پوختەکە لەژێر دەستتدایە
وێبگەڕە پێشکەوتووەکان زۆر باشترن لە کردنی ستانداردی وێبەکان ، وە پێویست ناکات ئەو شێوازە کۆنانە بەکاربهێنین هیچی تر ،لەجیاتی بە هێلانەکردنی خشتەکان لەناو خشتەکان و پڕکردنەوەی خانە بەتاڵەکان بە بەینە GIFەکان ،دەتوانین CSS و هێمادانانێکی زۆر سادەتر بەکاربەرین بۆ گەڵاڵەبەندی کردنی پێگە جوانەکان کە خێراترن لە بارکردن ،ئاسانترن بۆ دووبارە دیزاین کردنەوە ،زۆر ساناتر بۆ هەمووان.
چارەسەرەکە : CSS و پێکهاتەی هێمادانان
بە بەکارهێنانی پێکهاتەی هێمادانان (Structural Markup) لە بەڵگەنامە HTML و پەڕەی شێوازە بەدواهاتووەکانمان بۆ گەڵاڵەکردنی پەڕەکانمان ،دەتوانین ناوەڕۆکە ڕاستییەکەی پەڕەکەمان بهێڵینەوە بە جیاکردنەوەیان لەو شێوازەی کە تێیدا دەرکەوتوون.
یەکجار بنووسە ،هەموو شوێنێک بەکاربەرە ،بۆ هەموو کەس
بەکاربردنی ستانداردەکانی وێب پەڕەکانمان زۆر توانراوتر دەکات بۆ بەکارهێنەر لەگەڵ بێتواناییەکان و بۆ ئەو نیشاندەرانەی کە مۆبایل (تەلەفۆنی گەڕۆک) بەکاردەهێنن و PDAئەیەکان بۆ گەیشتن بە وێبەکە. سەردانکەران خوێنەری پەردە بەکاردەهێنن (تا باشی ئەوانە لەگەڵ هێڵی هێواش) پێویست ناکات بچەقن لەناو خانەی زۆر و بێشوماری خشتەکان و بەینەکان بۆ هێنانی ناوەڕۆکی ڕاستی پەڕەکە ،بە مانەیەکی تر جیاکردنەوەی ناوەڕۆک لەو ڕێگایەی کە دەرکەوتووە وا لە ناوەڕۆکەکەت دەکات ببێتە ئامێری-سەربەخۆ .
گۆگڵ کوێرە
قسەکردن لەبارەی بەتواناکردن و گەیشتن بە کردارەکان ،کەمکردنەوەی هێماکردن و بەکارهێنانی تاگەکانی سەرپەڕە ،بەشێوەیەکی گونجاو یارمەتیت دەدات باشترکردنی پلەبەندی پێگەکەت لە بزوێنەرەکانی گەڕان. کەمکردنەوەی تێکڕای کۆدەکە بۆ ناوەڕۆک ،بەکارهێنانی کلیلەووشەکان لە تاگەکانی سەرپەڕە و لەجێدانانی سەڕپەڕەکانی GIF لەگەڵ دەقی ڕاستی یارمەتی پێگەکەت دەدات بە وەرگرتنی پلەیەکی باشتر لە ئەنجامی بزوێنەرەکانی گەڕان.
دەتوانی خشتە بەکاربهێنیت
سەرنج بدە ئەم خشتەیە کە چەند بێ سوود و بێ مانایە:
ئەو کۆدە پێکهاتنی ئەم خشتەیە نیشان دەدات:
table { margin: 3px; padding: 2px; border: solid 2px blue }
td { padding: 2px; border-style: solid; border-width: 1px; border-color: gray gray silver silver }
دەتوانرێت ئەو جۆرە خشتەیە بەکارببرێت کە زۆر ساناتر و باشترە:
ئەوەش کۆدی CSSی ئەو خشتەیە بۆ ڕزگاربوونت لە خشتەکەی پێشوو :
table { border-bottom: 1px dotted fuchsia; border-left: 1px dotted fuchsia }
td { padding: 11px 20px 20px 11px; border-top: 1px dotted fuchsia; border-right: 1px dotted fuchsia }
ul { margin-top: 10px; margin-bottom: 10px; margin-left: 0; padding-left: 1em }
li { margin-bottom: 10px }
گەڵاڵەبەندییەکانی CSS : داهاتوو لێرەیە
ئەو وێبگەڕانەی کە زۆرترین بەکارهێنەر و بینەریان هەیە پاڵپشتێكی باشی CSS بەکاردێنن ،هەموویان فێڵی خۆیان هەیە ،بەڵام کە تۆ لەسەر یەكێك کارت کرد ،دەتوانی لەدەوریشیدا کار بکەیت.
زمانی CSS ئاسانە بۆ فێربوون تەنانەت بۆ زۆر سەرەتاییەکانیش
if(links[x].length > 0);{
for (y=0; y<links[x].length; y++) {
هەموو یاسایەکی CSS لێدوانێك و دەستنیشانکەرێکی هەیە .لێدوان لەسەر سامان و نرخ بنیادنراوە ،تایبەتمەندییەکان ئەم دەنگە پێویستە بە ٢ ووشە گەیەندرابێت.
body {margin:0; padding:0}
.related {float:right; width: 15em; margin-left:1em; margin-bottom: 1em; color:blue}
#footer {color: gray; font-size: 0.6em; line-height: 1.2em; background-color: white; margin: 0}