دەربارەى ڕایەڵە بە زمانى کوردى

ئەتوانى بە هۆى ڕایەڵەوە کۆمەڵێک کۆمپیوتەر ببەستیت بەیەکەوە بە هەر ڕێگاێکى ڕایەڵە بێت کە لە خوارەوە باسى دەکەین,بۆ زانیارى زیاتر لەسەر ئەنتەرنێت کرتە لەسەر مێژووی ئینته‌رنێتبکە,

ڕایەڵە چییە؟

ڕایەڵە:واته‌ پێکه‌وه‌به‌ستنی دوو ئامێری وه‌ک (دوو کۆمپیوته‌ر، دوو مۆبایل، دوو چاپکەر.....هتد).جا ئه‌و پێکه‌وه‌به‌ستنه‌ له‌ ڕێگه‌ی وایه‌ر، یان بێته‌ل، یان بلوتوس، یان هه‌ر ئامرازێکی تره‌وه‌ بێت.ساده‌ترین جۆری ڕایەڵە بریتیه‌ له‌ پێکەوەبه‌ستنی دوو کۆمپوته‌ر به‌بێ به‌کارهێنانی هیچ ئامێرێکی تر، که‌ ئه‌مه‌ش پێی ده‌وترێتpeer-to-peer ،هەروەها ئەتوانى لە ڕێگاى ڕایەڵەوە بەهۆى هەندێک زانیارى و سەرچاوە پەیوەندى بگریت بە ئەنتەرنێتەوە,

سوودی ڕایەڵە له‌ چیدایه‌؟

پێش ئه‌وه‌ی به‌ ساده‌یی باسی سووده‌کانی بکه‌ین پێویسته‌ بزانیت که‌ (ئینته‌رنێت بریتیه‌ له‌ ڕایەڵەیەکی گه‌وره‌) سه‌ره‌تای دروست بوونی ئینتەرنێت بریتی بووه‌ له‌ پێکه‌وه‌ به‌ستنی ته‌نها دوو کۆمپیوته‌ر پاشان کۆمه‌ڵێک کۆمپوته‌ر له‌ یه‌ک جێگادا، پاشان پێکه‌وه‌ به‌ستنی چه‌ند کۆمپیوته‌رێک له‌چه‌ند بینایه‌کی نزیک به‌یه‌کدا، پاشان پێکه‌وه‌ به‌ستنی هه‌موو کۆمپیوته‌ره‌کان له‌ شارێکدا، پاشان پێکه‌وه‌ به‌ستنی کۆمپیوته‌ری چه‌ند شارێک پاشان چه‌ند ووڵاتێک، هه‌تا گه‌شته‌ ئه‌و ئاسته‌ی بتوانین هه‌موو کۆمپیوته‌ره‌کانی جیهان پێکه‌وه‌ ببه‌ستین و ناوی بنێین (ئینته‌رنێت).هەروەها هەندێک سودى ترى هەیە لەوانە:

• پاشەکەوتکردنی کات.
• بڕی پاره ی تێچوو‌ Coast
• ئاسانکاری کاروباری هاوڵاتی له‌ دام و ده‌زگاکاندا

بۆ نموونه‌:گه‌ر له‌ کۆندا بتویستبایه‌ نامه‌یه‌ک بنێریت بۆ ئه‌وروپا، ده‌بوایه‌ پۆستت بکردایه‌ و پاره‌یه‌کی زۆرت بدایه‌ و ماوه‌یه‌کی زۆر چاوه‌ڕێت بکردایه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ترسی فه‌وتانی هه‌بوو، به‌ڵام خۆشبه‌ختانه‌ ئه‌مڕۆ تۆ ده‌توانیت به‌ خۆڕایی و به‌ماوه‌یه‌کی زۆر که‌م له‌ ڕێگه‌ی ئینته‌رنێته‌وه‌ ئه‌م کاره‌ بکه‌یت. وه‌ چه‌ندین کاری تری وه‌ک (بازرگانی و نێوه‌نده‌کانی ئاڵوگۆڕی پاره‌، نێوه‌نده‌کانی کڕین و فرۆشتن.....هتد)

دابەشکردنى ڕایەڵە

ئەمەى خوارەوە هەندێک لە جۆرەى دابەشکردنى ڕایەڵەیە,

ڕێگاى پەیوەندیکردن

ڕایەڵەى کۆمپیوتەر ئەتوانى جیاى بکەیتەوە وە دابەشى بکەیت لە ڕێگاى یەکێک لە ته‌كنۆلۆژیای ڕەقەکاڵا یان نەرماڵا هەروەها بە ئەتوانى ئەمانە بەکاربهێنیت بۆ بەستنەوەى ڕایەڵە بەیەکەوە له‌وانه‌:

• Optical fiber
• Ethernet
• Wireless LAN
• HomePNA
• Power line communication

ئه‌توانی به‌كێك له‌وانه‌ به‌كاربهێنیت بۆ به‌كارهێنانی ڕایه‌ڵه‌،Ethernetبه‌كاردێت به‌ شێوه‌ێكی فیزیایی وه‌ به‌ستنه‌وه‌ی به‌یه‌كه‌وه‌ له‌لاین پارچه‌كانه‌وه‌ وه‌ك،hubs, switches, bridges یان routers

Wireless LAN ئه‌مه‌ یه‌كێكی تره‌ له‌ ته‌كنۆلۆژیایه‌ دیزاین كراوه‌ بۆ بستنه‌وه‌ی پارچه‌كان به‌ بێ وایه‌ر،ئه‌م پلرچانه‌ له‌ ڕێگای radio waves یان infrared نیشانه‌ ده‌نێرێت وه‌ بۆ ناردنێكی مامناوه‌ند،

پێوەر

بۆ ئه‌وه‌ی ڕایه‌ڵه‌ به‌كاربهێنین ده‌بێت له‌ ڕێگای یه‌كێك له‌ دابه‌شكردنی ڕایه‌ڵه‌ به‌كاربهێنین لەوانە:

• LAN - كورتكراوه‌ی Local Area Network
• WAN - كورتكراوه‌ی Wide Area Network
• MAN - كورتكراوه‌ی Metropolitan Area Network
• PAN - كورتكراوه‌ی Personal Area Network
• VPN - كورتكراوه‌ی Virtual Private Network
• CAN - كورتكراوه‌ی Campus Area Network
• SAN - كورتكراوه‌ی Storage Area Network

هه‌روه‌ها هه‌ندێكی تر هه‌یه‌،هه‌ر یه‌كێك له‌وانه‌ به‌كاردێت بۆ ڕایه‌ڵه‌،وه‌ بۆ هه‌ر شوێنێك یه‌كێك له‌وانه‌ به‌كاردێت،

نەخشەى پێکەوە بەستن

ڕایه‌ڵه‌ی كۆمپیوته‌ر دابه‌شده‌كرێت بۆ چه‌ند به‌شێكی نه‌خشه‌ی په‌یوه‌ندی هه‌ر دانه‌ێكی ڕایه‌ڵه‌ بۆ نموونه‌,Active Networking, Client-server لەگەڵ Peer-to-peer

ئەمە وێنەى جۆرەکانى تۆپۆلۆژی ڕایەڵەیە

تۆپۆلۆژی ڕایەڵە

ڕایەڵەى کۆمپیوتەر چەند جۆرێکى هەیە بە شێوەى ئەندازایارى دەبەسترێت,لەوانە,bus network, star network, ring network, mesh network, star-bus network, tree or hierarchical topology network هەر یەکە لەمانە ڕێگایەکە بۆ بەستنەوەى پارچەکانى ڕایەڵى کۆمپیوتەر بەیەکەوە,هەریکە لەوانە سودى خۆى هەیە لە بەکارهێنانى ڕایەڵە,هەریکە لەمانە زانیارى دەنێرن بە شێوەى ژمارەى

جۆرەکانى ڕایەڵە

ئەمانەى خوارەوە جۆرەێکە لە ڕایەڵەى کۆمپیوتەر,وەک لەسەرەوە باسکراوە

ڕایەڵەى ڕووبەر تاکەکەسى - PAN

PAN كورتكراوه‌ی personal area networkـە ئەمە جۆرێکى ترە لە ڕایەڵەى کۆمپیوتەر بەکاردێت بۆ پەیوەندى نێوان هەموو پارچەکانى کۆمپیوتەر تەنها بۆ یەک کەس بەکاردێت,بۆ نموونە هەندێک لە پارچەکانى ڕایەڵى ڕووبەرى تاکەکەکی وەک, printers, fax machines, telephones, PDAs لەگەڵ scanners,ئەمە جۆرەیان دەبێت ٢٠-٣٠ پێ یان ٦-٩ مەتر بێت,

ڕایەڵەى ڕووبەر ناوچە - LAN

LAN کورتکراوەى Local area networkـە,ئەمە جۆرێکى ترە لە ڕایەڵەى کۆمپیوتەر ئەمە بۆ شوێنێکى بچوک دەبێت وەک ماڵ,فەرمانگە,یان گرووپێک بینایی بچوک بێت وەک,قوتابخانە,یان فڕۆکەخانە,ئەم ڕایەڵە ناوخۆیە لە ڕێگاى Ethernetـەوە دەبێت,هەروەها شێوەێکى ستاندەرى تازە دروست بوو ITU-T,G.hn ئەمە ڕێگایەکە بۆ بەستنەوەى ڕایەڵەى ناوخۆى لەگەڵ وایەرى ماڵەوە لە ڕێگاى یەکێک لە ئەمانە coaxial cables, phone lines لەگەڵ power lines.

بۆ نموونە لە کتێبخانەێک لە ڕێگاى LANـەوە هەر پارچەێکى ناوخۆى بێت پەیوەندى بکەیت بۆ نموونە پرنت یان هەر شتێکى تر بێت وە لەگەڵ ئەوە پەیوەندى بکەیت بە ئەنتەرنێتەوە,هەروەها یان لە ڕێگاى کۆمپیوتەرى تاکەکەسى دەبێت وایەرى (Cat5) cable بەکاربهێنیت لەڕێگاى پرۆتۆکۆلى سیستەمى IEEE 802.3 وە ئەم سیستەمى پەیوەندى هەیە لە نێوان پارچەکان تا کۆتایی پەیوەندى دەگریت بە ئەنتەرنێتەوە,بەڵام دەبێت زۆر ئاگادار بین ئەم ڕایەڵە بۆ ڕووبەرێکى زۆر نابێت,دەبێت جۆرەکانى ترى ڕایەڵە بەکاربهێنیت,

ڕایەڵەى ڕووبەر چوارچێوەى زانکۆ - CAN

CAN كورتكراوه‌ی Campus area networkـه‌،ئه‌توانی له‌گه‌ڵ ڕایه‌ڵه‌ی ڕووبه‌ری ناوچه‌ بیبه‌ستیت به‌یه‌كه‌وه‌،ئه‌توانی به‌كاری بهێنیت وه‌ك MAN بە شێوەى ئەکادیمى,بەڵام لە ئێستا دەبێت لە ڕایەڵەى زانکۆ دەبێت لە چوار چێوەى زانکۆ بێت,بۆ ئەوەى خویندکارەکان بە ئاسانى بەتوانن سود لە سەرچاوەکانى ئەنتەرنێت وەربگرن لە ناو زانکۆ,

ڕایەڵەى ڕووبەر دیاریکراو - MAN

MAN کورتکراوەى Metropolitan area networkـە ئەم ڕایەڵە بەکاردێت بۆ بەستنەوەى دوو یان زیاتر لە ڕایەڵەێکى LAN یان ڕایه‌ڵی له‌ چوارچێوه‌ی زانكۆێك،به‌ڵام ئه‌مه‌ به‌كارناهێت له‌ نێوان شاره‌كان،ده‌بێت یه‌كێك له‌م ئامێرانه‌ به‌كاربهێنیت Routers, switches له‌گه‌ڵ hubs بۆ ئه‌وه‌ی MAN دروست بکەین,

ڕایه‌ڵه‌ی ڕووبه‌ربڵاو - WAN

WAN كورتكراوه‌ی wide area networkـه‌،ئه‌م ڕایه‌ڵه‌ به‌كاردێت بۆ ڕووبه‌رێكی زۆر فراوان له‌ نێوان چه‌ند شارێك،له ئە‌م ڕایه‌ڵه‌ ئه‌توانی ڕۆوته به‌كاربهێنیت به‌ شێوه‌ێكی گشتی بۆ په‌یوه‌ندیگرتن بە هەریەکە لەم ڕایەڵەنە PAN.LAN.CAN.MAN‌ یان شوێنێکى دیاریکراو وەک,ژوورێک,خانوو یان لە چوارچێوەى ڕووبەرى زانکۆێک یان ناوچەێکى دیاریکراو بۆ نموونە شارێک یان دیاریکردنى چەند ناوچەێک,یان بە شێوەێکى تر یەک شار تا کۆتایی یان یەک وەڵاێتک تا وەڵاتێکى کۆتایی,بە کاردێت بۆ ناردن و هەڵگرتنى بۆ هەموو جیهان

ڕایەڵەى ڕووبەر جیهان - GAN

GAN کورتکراوەى Global area networkـە, ڕایەڵە ڕووبەر جیهان مواصفاتى ئەم ڕایەڵە زۆر پێکەوتووترە لە ڕایەڵەکانى تر,وە هیچ پێناسێکى هاوبەشى لە نێوانیان نییە,

Internetwork

بۆ ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی له‌ نێوان دوو یان زۆرتر ڕایه‌ڵه‌ی كۆمپیوته‌ر دروست بكه‌ین،وه‌ بۆ به‌ڕانی ڕایه‌ڵه‌ ته‌كنۆلۆژیای ڕۆوته‌ر به‌كاربهێنیت،له‌ ئه‌نجامدا بانگی Internetwork ده‌كات،بۆ گه‌یاندنی دوو یان چه‌ند ڕایه‌ڵه‌ێك هه‌روه‌ها بۆ به‌ڕانی ڕایه‌ڵه‌ به‌كاردێت هه‌موو پێداویستێه‌كان وه‌ ئیش ده‌كات له‌ به‌شی 3ـم له‌ به‌شی ڕایه‌ڵه‌كان،بۆ نموونه‌ ڕۆوته‌ر به‌كاردێت بۆ به‌ستنه‌وه‌ی هه‌ر ڕایه‌ڵه‌ێك له‌ نێوان یه‌كتر بێت،ئه‌گه‌ر هین حكومه‌ت یان تاكه‌كه‌س یان بازرگانی یان گشتی بێت پێناس ده‌كرێت به‌ Internetwork،وه‌ ئیشی ڕۆوته‌ر په‌یوه‌ندی نێوان هه‌موو بڕۆتۆكۆله‌كان ده‌كات،وه‌ Internetwork ده‌كرێته‌ سێ به‌شه‌وه‌ له‌وانه‌:

• Intranet
• Extranet
• Internet

Intranets لەگەڵ extranets لەوانەیە پەیوەندى بە ئەنتەرنێتەوە بکات,ئەگەر پەیوەندى بکەیت بە ئەنتەرنێتەوە intranet یان extranet یارمەتى ئەدا بۆ ئەوەى چەند کەس هاتوەتەژوورەوە بۆ ناو ئەنتەرنێت,ئەنتەرنێت بەشێک نییە لە intranet یان extranet,

Intranet

Intranet کۆمەڵێک ڕایەڵەیە بە بەکارهێنانى برۆتۆکۆلى ئەنتەرنێت لەگەڵ پێداویستیەکانى IPـی,بۆ نموونە ئەگەر پەڕگەێک بنێریت یان پەڕەێکى وێب بکەیتەوە هەموو ئەمانە لەژێر دەستى بەڕێوەبەرى ئەمانە دەبێت,intranet ڕایەڵەێکى ناوخۆییە ڕێکخراوەییە,گەورەى intranet جۆرەێکى تایبەتییە بەکاردێت بۆ کردنەوەى ماڵپەڕ یان سەردانى شتێک بکەیت یان لەگەڵ بەکارهێنانى زانیارى ڕێکخراوە,

Extranet

Extranet ڕایەڵە یان internetwork هەروەها لە کارى ڕێکخراوەێک یان لە چوارچێوەى شتێکى دیارى کراوە هەروەها بۆ پەیوەندیکردن بە یەک ڕایەڵە یان زۆرتر,بەڵام زۆر پێویست نییە,بۆ نموونە,بەکارهێنانى کۆمپانیاێک بە دەست هێنانى چەند بەشێکى intranet بۆ دروستکردنى ڕێگاێک بۆ extranet,بەڵام لە هەمان کات شتێکى زۆر باش نییە لە ڕووى پاراستنەوە,هەروەها Extranet لە هاویۆلەکانى CAN, MAN, WAN یان هەر جۆرێکى ترى ڕایەڵە بە پێ بەکارهێنانى,Extranet ناتوانى نیشانە بنێریت بۆ LAN,پێویستە تەنها یەک جار پەیوەندى بکەیت بە ڕایەڵەى دەرەوە,

Internet

ئەنتەرنێت هەر لە چوارچێوەى internetworkـە,هەموو جیهان پەیوەندیان بەیەکەوە هەیە وەک حکومەت,گشتى,ئەکادیمى وە ڕایەڵەى تاکەکەسى,بە یارمەتى ته‌كنۆلۆژیای پەیوەندیەکانى ڕایەڵە وە بەکارهێنانى برۆتۆکۆلى ڕایەڵە,ARPANETکورتکراوەى Advanced Research Projects Agency Networkلە وەزارەتى ناوخۆى ئەمریکا,هەورەها گرینگترین ستونى پەیوەندنى کردن بە ئەنتەرنێتەوە پێ دەڵێن ڕایەڵەى گەورە WWW کورتکراوەى World Wide Web وە ئیش بە ئەنتەرنێتەوە دەکەیت وە لە ڕێگاى برۆتۆکۆل بە نوسینى IP بۆ هەر کۆمپیوتەرەێک,

پێکهاتى سەرەکى ڕەقەکاڵاى ڕایەڵە

هەموو ڕایەڵەێک پێکهاتوە لە کۆمەڵێک ڕەقەکاڵا سەرەکى بۆ پەیوەندیکردن بەیەکەوە وەک Network Interface Cards, Bridges, Hubs, Switches, لەگەڵ Routers,هەر شتێکى تر بۆ پەیوەندیکردن بێت لە نێوانیان بێت,هەموو کات بە هۆى وایەرى ڕایەڵەوە دەبەسترێت وەک twisted pairs یان optical fiber بێت,

کارتى ڕووکار ڕایەڵە - NIC

کارتى ڕایەڵە,network adapter یان NIC کورتکراوەى Network interface cardsـە,هەمووى لە پێکهاتى ڕەقەکاڵاى کۆمپیوتەرە,زۆربەى کات لەسەر تەختەى سەرەکى کۆمپیوتەر دروستکراوە,لە ڕێگاى یەکێک لەمانە بە هۆى وایەرى ڕایەڵە بەیەکەوە دەبەسترێت,وە سیستەمى ناونیشان بە هۆى بەکارهێنانى MAC addresses,ئەم کارتە پێکهاتووە لە کۆمەڵێک پێکهاتى ئەلیکترۆن,بەکارهێنانى پەیوەندى دیاریکراوە وەک physical layer لەگەڵ data link layer لەسەر شێوەى ستاندەر وەک Ethernet یان token ring بۆ جێبەجێکردنى ڕایەڵەێکى تەواو بەکارهێنانى ببرۆتۆکۆل,ڕێگا پێداروە بۆ پەیوەندیکردنى کۆمەڵێکى بچوک لە کۆمپیوتەر لەهەمان LAN لەگەڵ پێوەرى ڕایەڵەێکى گەورە پەیوەندى,وە بەکارهێنانى برۆتۆکۆل وەک IP

به‌هێزكه‌ر - Repeater

به‌هێزكه‌ر ئامێرێکى ئەلیکترۆنییە بۆ وەرگرتنى نیشانە وە ناردنى بە شێوەێکى زۆر بەرز بە هێزێکى زۆرەوە تا کۆتایی,

Hubs

پێکهاتووە لە کۆمەڵێک پۆرت,هەر یەکە لەم پۆرتانە لە ڕێگاى twisted pair یان fiber optic دەبەسترێت لە کۆمپیوتەر بۆ چارەسەرکردنى بڕانى ڕایەڵە,Hub ئیش دەکات لە physical layer (layer 1) هەروەها بۆ چارەسەرکردنى پێکادانى ڕایەڵە,

Bridges

پەیوەندى دەکات بە کۆمەڵێک ڕایەڵەى بڕاوەوە لە data link layer (layer 2) ئیش دەکات,Bridges ناتوانى لەبەرگرتنەوە بکات بۆ هەموو پۆرتەکان,بەڵام لە hub ئیش دەکات بە یارمەتى MAC addresses,هەروەها Bridges ئیش دەکات بە پێ پۆرتەکان و ناونیشان,Bridges لە repeaters یان hub دەچێت,هەندێک پێداویستى هەیە بۆ پەیوەندیکردن بە بڕانى ڕایەڵە لە بەشى physical layer,بەهەر حاڵ,bridge چارەسەرى هەموو ئەو زانیارانەى دەکات کە بەدەستى دەگات,لە ناو Ethernet وە بە پێ سەرچاوەى ئاراستەى ناو MAC address,هەروەها Bridges بەکاردێت بە دوو ڕێگا بۆ چارەسەرکردنى بڕانى ڕایەڵە وە گەڕانەوەى بۆ MAC address

Bridges سێ جۆرى سەرەکى هەیە لەوانە:

• Local bridges: ڕاستەوخۆ پەیوەندى دەکات بە local area networks,
• Remote bridges: ئەتوانى ببەکارهێنانى دروستکردنى WAN بۆ پەیوەندیکردن لە نێ,ان LAN,
• Wireless bridges: ئەتوانى بەکاریبهێنیت بۆ گەیاندنى LAN یان بۆ پەیوەندیکردن بە ناوچەێکى دوور بۆ LAN