(SMTP) كورتكراوەی (Simple Mail Transfer Protocol)ـه، واتە "پرۆتۆكۆلی سانا بۆ ئاڵوگۆڕكردنی پۆستی ئەلەكترۆنی". بریتییە لە پرۆتۆكۆلی (پێوانەیی standard)ی ئاڵوگۆڕكردنی پۆستی ئەلەكترۆنی لە نێوان كۆمپیوتەرە لێكبەستراوەكانی (ڕایەڵه network)یەكدا. پرۆتۆكۆلی (SMTP) ڕاستەوخۆ لەگەڵ (TCP) كار دەكات و (بەش port)ی ژمارە (٢٥) بەكار دێنێت، لە پێكهاتەدا زۆر سادەیە و تەنها لە ڕاگواستنی پەیام لە ڕایەڵەدا ڕۆڵی خۆی دەبینێت. پێناسی ئەم پرۆتۆكۆلە به دوو شێواز لە (RFC-821) و (MIL-STD-1781)دا شی كراوەتەوە، گەرچی هە‌ردوو پێناسەكە لە ناوەڕۆكدا هاوواتان.
شێوازی کارکردن
(SMTP) کاری ناردنی (پۆست mail) بەڕێگەی (خاڵ-بۆ-خاڵ p-to-p) ئەنجام دەدات. بەهۆی ڕاستەوخۆ ناردنی پۆست، پشتبەست نییە بەو خانەخوێیانەی لەو نێوەندەدا هە‌ن، هە‌رکات گەیشتنی پۆست لە بەرامبەرەوە هە‌ڵەی نیشان دا، ڕاستەوخۆ سیستەمە ناوخۆیییەکە ڕایدەگەیەنێت و نێرەر ئاگادار دەکرێتەوە. بێگومان دەکرێت پۆستەکە بخرێتە ڕیزێکی چاوەڕوانییەوە و له کاتێکی دیاریکراودا لەلایەن ڕاژەکارەکەوە بنێردرێت.
لێرەدا دەردەکەوێت کە خراپیی ئەم جۆره کارکردنەـڕاستەوخۆ ئەوەیە کە هە‌ردوولا دەبێت سیستەمەکانیان ئامادەباش بن بۆ وەرگرتن و ناردن، کۆمپیوتەرەکانیش هە‌میشە لەو بارەدا نین، بەتایبەت لاپتۆپ یان کۆمپیوتەری کەسی کە ئێواران دەکوژێتەوە و سەرهێڵ نامێنێت.
بۆ چارەسەری ئەم کێشەیە پێویست دەکات تایبەتمەندیی DNS-system بەکار ببرێت، تاوەکو لە بری ڕاستەوخۆ بەڕێکردنی پۆستەکە، ڕەوانەی (پۆستڕاژەکار mail-server)ێک بکرێت پاشان ڕاژەکارەکە ڕەوانەی ڕاژەخوازەکەی دەکات لە کاتی سەرهێڵ بوونیدا.
کۆنووسی (SMTP) لە کاتی گواستنەوەی پەیامەکاندا گوێ نادات بە ناوەڕۆک و شێوازی پەیامەکە.
کڵێشەی پێناسکراو بە گوێرەی (RFC-822)
RFC کە پۆستی ئەلیکترۆنی پێناسە دەکات ناونیشانی RFC-822 ،کە ناونیشانکراوە بە پێوانەیی بۆ جۆری ARPA دەقی پەیامی ئەلیکترۆنی ،یەکێکە لە کۆنترین و بنەڕەتترین پێوانەییەکانی ئینتەرنێت کە تۆمارکراوە وەکو STD 11 ,پەیامێک لە چەند دێڕێک زانیاریی سەرەتا (header) پێک دێت، پاشان بەدوایدا دەقی پەیامەکە، واتە ناوەڕۆکەکەی کە بە (جەستەی پەیام Message Body) ناو دەبرێت. نێوانی ئەم دوو بەشە دێڕێکی بەتاڵە، لە بەشی سەرەتادا کلیلەوشه و نرخێک دەبینرێت.
کلیلەوشە
بریتییە لە وشەپارێزراوەکان کە لەم بوارەدا تەرخان کراون بۆ نواندنی کردارەکانی پەیامگۆڕکێ، وەک: (بۆ To)، (لە From)، (بابەت Subject)، (ڕێکەوت Date) ... وە هەروەها پەیامی نێرەر، وەرگر، ناونیشانی پەیامەکە و کاتی نووسینی پەیامەکە.
جەستەری پەیام
دەقی پەیامەکە، یاخود ناوەڕۆکەکە دەگرێتەوە کە نێرەر دەیەوێت بیگەیەنێت بە وەرگری پەیام. لەسەر شێوازی (7bit – ASCII) بنیاد دەنرێت. قەبارەی دەق سنووری بۆ دەستنیشان نەکراوە.
فەرمانەکانی SMTP
شێوازی پێوانەییی فەرمانەکانی SMTP لە یەک وشە یان بڕگەیەك پێک دێت، هە‌موو فەرمانێک به کۆدێکی چوارخانەیی دەست پێ دەکات، ئەم فەرمانانەی خوارەوە جێگیرن و له کۆنووسەکەدا پێناسیان بۆ دانراوە:
Hello, Mail, Recipient, Data, Reset, Send, Send or Mail, Send and Mail, Verify, Expand, Help, No-Operation, Quit, Turn
(سڵاو Hello)
لە ڕێگەی ئەم فەرمانەوە (پۆستڕاژەخواز Mail-Client) خۆی بە (پۆستڕاژەکار mail-server) دەناسێنێت.
شێوازی نووسین:
HELO <host>
- ئەم فەرمانە لە سەرەتای پەرەپێدانی کۆنووسەکەدا بە HELO host دەنووسرا.
(پۆست Mail)
لەڕێگەیەوە، ناونیشانی نێرەر (پۆستنێرەر mail-sender) دەستنیشان دەکرێت، تاکوو ڕاژەکارەکە هەڵە یان وەڵامی هاتوو بگەیەنێت بۆ ئەم ناونیشانە.
شێوازی نووسین:
MAIL FROM: <from_address>
(وەرگر Recipient)
ناونیشانی وەرگر، دەستنیشان دەکات پەیامەکە بۆ کێ ڕەوانە بکرێت. دەکرێت چەند وەرگرێک یەک بەدوای یەک پێناس بکرێن، واتە هە‌مان پۆست هاوکات بۆ کەسانی تریش ڕەوانە بکرێت.
شێوازی نووسین:
RCPT TO: <to_address>
(دراوە Data)
دەقی پەیامی نووسراو دەستنیشان دەکات. وەک لەسەرەوە باس کرا، لەسەر شێوازی (٧ بیت – ئاسکی) پێک دەهێنرێت، کۆتاییی دەقەکەش بە دێڕێک دەبێت کە سەرەتای بە خاڵ دەست پێ بکات، یاخود بەم شێوەیە:
سەری دێڕ خاڵ سەری دێڕ CR LF . CR LF
ئەم زنجیرە نووسەیە لای وەرگر بەشێوەی خۆکار دەسڕدرێتەوە ،شێوازی نووسین:
DATA
(ڕێکخستنەوە Reset)
لە ڕێی ئەم فرمانەوە کاری پەیامی نێردراو دەوەستێنرێت.
شێوازی نووسین:
RSET
(ناردن Send)
ئەم فەرمانە بەکاردەبرێت بۆ ڕاستەوخۆ بەڕێکردنی پۆستەکە. ئەگەر لەو کاتەدا بەکارهێنەر لە ڕایەڵەدا چالاک نەبێت، واتە دەرهێڵ بێت، ئەوا پەیامناردنەکە بە هەڵە وەڵام دەداتەوە. (هە‌ڵەکۆد Error code)ی ژماره (٤٥٠) وەک وەڵام دەنێرێت (کردارەکە ناتوانرێت ئەنجام بدرێت، (سندووقی پۆست mail box)ەکە ئامادەباش نییە.
کاری ئەم فەرمانە کاتێک کۆتاییی پێ دێت کە پۆستەکە بگەیەنێتە وێستگەی ڕاژەکارەکە بەتەواوەتی ،شێوازی نووسین:
SEND FROM <address>
(ناردن یان پۆست Send or Mail)
بەهۆیەوە پەیامێک ڕەوانەی (وێستگە Terminal) دەکرێت، گەر وێستگەکە ئامادە نەبوو ئەوا پەیامەکە ڕەوانە (forward)ی سندووقی پۆستەی بەکارهێنەرەکە - لێرەدا نێرەر - دەکرێت. ئەم فەرمانە کاتێک کۆتاییی بە ئەرکەکەی دەهێنێت کە پەیامەکە بگاتە وێستگە یاخود بەتەواوەتی ڕەوانەی سندووقی پۆستەی نێرەر بێتەوە ،شێوازی نووسین:
SOML FROM <address>
(ناردن و پۆست Send and Mail)
بەهۆیەوە پەیامێک ڕەوانەی وێستگە و سندووقی پۆستی بەکارهێنەر دەکرێت ،شێوازی نووسین:
SAML FROM <address>
(پاسادانکردن Verify)
ئەم فەرمانە ڕێگاخۆش دەکات بۆ پشکنینی ناوی بەکارهێنەر، وەکوو وەڵامیش کۆنووسەکە ناونیشانی تەواو و ناوی بەکارهێنەر دەگەڕێنێتەوە ،شێوازی نووسین:
VRFY <address>
(فراوانکردن Expand)
لەڕێگەیەوە پرسیاری (لیستی پۆستەکان mail list) دەکرێت .وەڵامی ئەم فەرمانە لیستێکە کە ناو و ناونیشانی سندووقی پۆستەی هە‌موو بەشداربووەکانی تیایە ،شێوازی نووسین:
EXPN
(یارمەتی Help)
لەڕێگەیەوە دەتوانرێت یارمەتی و زانیاری لەسەر (SMTP) و بەکارهێنانی فەرمانەکانی وەربگیرێت ،شێوازی نووسین:
HELP
(کردەکاری نە No-Operation)
فەرمانی (NOOP) داوای وەڵامی (OK) دەکات لە ڕاژەکارەکە بۆ ئەو پەیامەی کە نێردراوە. گەر ڕاژەکار لەپەیوەندیدا مابێتەوە ئەوا وەڵام دەداتەوە.
شێوازی نووسین:
NOOP
(دەرچوون Quit)
کۆتایی بەکاری SMTP دەهێنێت و دای دەخات ،شێوازی نووسین:
QUIT
(هە‌ڵگەڕاندنەوە Turn)
هە‌ڵگەڕانەوەی کاری ڕاژەکار دەکات بۆ ڕاژەخواز ،شێوازی نووسین:
TURN
کاردانەوە و وەڵامەکان
وەڵامدانەوەی کۆنووسی SMTP بۆ ئێمە لەسەر ئەو داخوازییانەی کە لەڕێگەی فەرمانەکانی سەرەوە وتووێژی لەگەڵ کرا، بەشێوەی ژمارە و دەق دەبێت.
ژمارەیەکی سێ خانەیی کە جیاکەرەوەی جۆری ڕەفتارکردنی کۆنووسەکەیە بەدوایدا دەقێک وەکوو ڕوونکردنەوە دێت. وەک لەم نموونەیەدا دیارە:
RSET250 Reset state ناردنی داخوازی لە بەکارهێنەرەوە وەڵامی کۆنووسەکە
ڕاژەکارەکە وەڵامی هە‌موو فەرمانێک دەداتەوە؛ وەڵامەکە دەری دەخات کە فەرمانەکەی ئەنجام داوە، چاوەڕێی فەرمانی تر دەکات، یاخود هەڵە ڕووی داوە ئیدی لە فەرمانەکەدا یان لە سیستەمەکەدا بێت.
- لەم خشتەیەی خوارەوەدا جۆرەکانی وەڵامەکانی کۆنووسەکەی تێدا ڕوون کراوەتە:
| واتاکەی | ژمارە |
|---|---|
| وەڵامی داواکاریی یارمەتییه | ٢١١ |
| زانیاری بۆ یارمەتی | ٢١٤ |
| سیستەمەکە ئامادەیە بۆ بەکارهێنەر | ٢٢٠ |
| پەیوەندییەکە دەپچڕێت (لە کۆتاییپێهێناندایە) | ٢٢١ |
| هەڵە لە ڕێنووسدا؛ فەرمانەکە نەناسراوه | ۵۰۰ |
| ئەو فەرمانە پشتیوانیی لێ ناکرێت | ۵۰۲ |
| هەڵە لە زنجیرەی فەرمانەکەدایه | ۵۰۳ |
| ئەو (دیاریکەر parameter)ەی که لە فەرمانەکەدا هاتووە پشتیوانی ناکرێت | ٥٠٤ |
| ناتوانێت کار لەگەڵ سندووقی پۆستەکەدا بکات. فەرمانی خواستراو بەئەنجام ناگەیەنرێت | ۵۵۰ |
| بەکارهێنەر لە تۆڕی ناوخۆدا نییە، پۆستەکە ڕەوانه دەکرێت (ناوی ڕێڕەو..) | ۵۵۱ |
| وەکوو ٤٥٢ وایە: بیرگە پڕە، ئەو کردارەی داوا کراوە بەئەنجام ناگەیەنرێت | ۵۵۲ |
| کرداری داخوازکراو ئەنجام درا | ۲۵۰ |
| بەکارهێنەر لە تۆڕی ناوخۆدا نییە، پۆستەکە دەنێردرێت بۆ (ناوێک ...) | ۲۵۱ |
| پێدانی پۆستە ئامادەیە، کۆتاییی پەیامەکە بە CRLF | ٣٥٤ |
| سیستەمەکەت سەرهێڵ نییە، پەیوەندییەکە دەپچڕێت | ٤٢١ |
| کردارەکە ئەنجام نادرێت، کۆمپیوتەرەکە نادۆزێتەوە | ٤٥٠ |
| هە‌ڵەیەکی ناوخۆیی، فەرمانی داواکراو دەوەستێنرێت | ٤٥١ |
| بیرگە پڕە، ئەو کردارەی داواکراوە بەئەنجام ناگەیەنرێت | ٤٥٢ |
| هەڵە لە نووسینی فەرمانەکە یاخود لە بەڵگە و دراوەکاندا هە‌یە | ۵۰۱ |
| هەڵە لە نووسینی سندووقی پۆستەکەدا هە‌یە، کردارەکە بەئەنجام ناگەیەنرێت | ۵۵۳ |
| هەڵە لە ناردندا ڕووی دا | ٥٥٤ |